1. Kafli 2 - etnógrafían 1

2. Þátttökuathugun
Malinowski á Trobríand
Áhersla á heildræna nálgun 2

3. Kort af Trobríand úr dagbók Malinowski3

4. Aðferðafræði Malinowski
Þrjú grundvallaratriði:
Vísindaleg afstaða til markmiða og þekkingar á aðferðum.
Góð vinnuaðstaða, að mannfræðingurinn búi meðal fólksins fjarri öðrum hvítum mönnum.
Nauðsyn þess að beita margvíslegum aðferðum. 4

5. Aðferðir frh. Þrír megin flokkar mannfræðiupplýsinga:
hvað fólk segist gera
hvað fólk gerir í rauninni
hvernig/hvað fólk hugsar um gjörðir sínar (goðsögur, mýtur osfrv.) 5

6. Malinowski – Lokatakmark rannsakandans...
Grasp the native’s point of view, his relation to life,
to realize his vision of the world 6

7. Aðferð í hnotskurn:
Mannfræðingurinn á að dvelja í að minnsta kosti eitt ár, helst tvö, á vettvangi, sökkva inní samfélagið sem hann er að kanna, læra tungumálið og taka þátt í daglegum athöfnum. Mannfræðingurinn á að vissu leiti að verða einn af hópnum, að geta séð menninguna innan frá 7

8. Síða úr umdeildri dagbók Malinowskis
Er bókin kannski öryggisventill? Ekki bar á þessu skítkasti í rannsóknargögnunum hans eða öðrum skrifum. Þvert á móti talaði hann um Tróbríantana sem jafningja sína. Gæti einnig verið sjálfsanalísa á Fraudískan máta sem var vinsæl á þessum tíma?
Síða úr umdeildri dagbók Malinowskis 8

9. Hagnýting mannfræðinnar í nýlendum og í stríði
Dæmi: E.E. Pritchard (reyndar meðal Zande á myndinni) skoðaði Núer fólkið sem nýlendustjórnvöld höfðu mikinn áhuga á að skilja betur. Á tímum seinni heimstyrjaldarinnar þjálfaði hann meðlimi Anuak fólksins til að berjast gegn ítölskum hermönnum í Súdan 9

10. Málsvaramannfræði (advocacy anthropology)
Dæmi: Hindmarsh- eyju brúin. Í Suður-Ástralíu komu fram kröfur frá samfélagi innfæddra af Ngarrindjeri ættbálkinum um að stöðva byggingu brúar sem þeir töldu skemma heilaga staði á eyjunni.
Mannfræðingar voru fengnir til að bera vitni. Snérist um leyndarmál sem einungis konur áttu að vita um. Leyndarmálin skrifuð niður og innsigluð. Árið 1994 var sett bann á brúarbygginguna í 25 ár. Annar hópur innfæddra gaf lítið fyrir kröfurnar og pólitíkusar sem studdu bygginguna þrýstu á að banninu yrði aflétt sem var og gert Mannfræðingarnir sem höfðu borið vitni og unnið með Ngarrindjeri konunum fengu bágt fyrir var opnað fyrir umferð á brúnni og sama ár fæell dómur í einkarétti Ngarrindjeri konum í vil þar sem gögn sýndu að allt það sem Ngarrindjeri konurnar höfðu sagt í fyrri réttarhöldunum stóðst. Verktakarnir sem byggðu brúna voru því dæmdir til að greiða þeim bætur og ásakanir um að kröfurnar væru lygi voru dæmd dauð og ómerk.
Teiknimynd úr áströlsku blaði ’95 birtist sýn margra Ástrala á innfædda og stuðningsmenn þeirra 10

11. Vettvangurinn ekki lengur bara framandi – heima mannfræði
Dæmi: Hortense Powdermaker var leiðandi í rannsóknum á eigin samfélagi. Fyrst samfélag blökkumanna í kringum Mississippi og svo meðal kvikmyndagerðama nna í Hollywood
Hér á glærunni er hlekkur á Hollywood rannsókn Powdermaker er vilji er til þess að skoða hana nánar: 11

12. Mannfræðingar frá fyrrum nýlendum
Dæmi: Prakash Reddy frá Indlandi gerði sína þátttökuathugun í litlu dönsku þorpi
Á vef Námsgagnastofnun má finna nokkra kafla úr bók Reddys og spurningar um efnið. Vefurinn er ætlaður yngra skólastigi en má vel nýtast hér: 12

13. Annarskonar vettvangar:
Björg
Star Wars Galaxies
Sigríður Dúna Kristmundsdóttir á sögulegum vettvangi – Þórdís Sveinsdóttir gerði sína doktorsrannsókn aftur á móti í sólkerfi langt, langt í burtu. 13

14. Hvað er þátttökuathugun?
„Besta” eigindlega aðferðin
Þá upplifum við sjálf það sem gerist en þurfum ekki að fara í gegnum aðra.
Viðtöl eru praktískari en þátttökuathugun gefur “réttari” niðurstöðu.
Gott að nota báðar aðferðir saman.
Áhersla á réttmæti (að gögnin gefi raunverulega innsýn inn í líf fólks)
ekki alhæfingargildi (yfir á stærra þýði) eða áreiðanleika (að geta endurtekið rannsóknina)
Það sem eftir er af glærupakkanum notast fyrst og fremst til að hjálpa nemendum við að gera þátttökuathugun. 14 14

15. Spurningin Rannsóknarspurningin er stór höfuðverkur Er hún geranleg?
Er hún ‘söluvænleg’?
Aðleiðsla - Ekki fara af stað með tilgátur til að sanna eða afsanna
Verið opin fyrir því að rannsóknarspurningin kunni að breytast 15

16. Aðgengi Hversu erfitt? Hversu viðkvæmt?
Hversu vel þarftu að falla inn í hópinn?
Er betra að þekkja til samfélagsins eða er best að fara á mjög framandi stað?
Hliðarverðir og lykil þátttakendur 16

17. Bláeyg á vettvangi Lesa samt um samfélagið/efnið Valin skynjun?
Láta það ekki hafa áhrif á hvernig þú sérð hlutina – er það hægt?
Vera meðvituð um hvaða áhrif þinn bakgrunnur kann að hafa á hvernig þú sérð hlutina – speglun (reflexivity) 17

18. Áhrif þín á þátttakendur
Breytir vera þín eitthvað niðurstöðunum?
Hættir vera þín einhvern tíma að skipta máli?
Er þetta eitthvað sem ég ætti að hafa áhyggjur af út frá siðferðislegum þáttum?
Hafa þau eitthvað gagn eða ógagn af veru þinni?
Hvaða áhrif hafa þættir eins kyn, kynþáttur, aldur, stétt, menntun osfrv á það hvaða upplýsingar þú færð?
Færðu kannski táknræna stöðu?
Hér er ágætt að sýna heimildarmyndina Tales from the Jungle: Margaret Mead. Spurningar með myndinni fylgja með sem sér verkefni sem og slóð á myndina á netinu. 18

19. Stig þátttöku Fluga á vegg Engin samskipti við þátttakendur í rannsókn
Þeir sem eru rannsakaðir vita jafnvel ekki af því
Könnuður sem þátttakandi (Observer as participant)
Rannsakandi forðast að hafa áhrif á þátttakendur í rannsókn
Spyr við og við til að fá skýringar á því sem fram fer.
Þátttakandi sem könnuður (Participant as observer)
Þátttakendur fá alla vitneskju um fyriráætlun rannsakanda.
Rannsakandi leggur áherslu á tengsl á vettvangi
Full þátttaka
Rannsókn unnin undir fölsku flaggi 19 19

20. Að gera þátttökuathugun
Gæta þess að ætla sér ekki að vera of lengi, ca. 1 klst. er nóg í fyrstu athugun.
Margir upplifa vandræðagang í upphafi og eru óöruggir.
Mikilvægt að hafa samið vel um veru sína fyrirfram.
Gæta þess að taka ekki að sér of mikla vinnu, þannig að maður lokist af.
Að byrja á að fá tilfinningu fyrir staðnum, yfirlit yfir hann.
Reyna að komast afsíðis og punkta hjá sér, teikna yfirlitsmynd eða annað sem hjálpar til við að muna. 20 20

21. Tengsl við þátttakendur
Leiðir til að öðlast traust:
Finna leiðir til að aðstoða þátttakendurna
Finna eitthvað sameiginlegt
Virka auðmjúkur en ganga ekki of langt í að leika hlutverk
Mynda tengsl við þá sem aðrir bera virðingu fyrir á staðnum
Átta sig á tungumáli og viðteknum venjum; gera þær að sínum, en samt innan skynsamlegra marka. 21 21

22. Skráning nótna
Mikilvægt er að skrá niður allt það sem mögulega getur skipt máli, frekar meira en minna.
Skráið niður strax að lokinni þátttökuathugun, þá eru atburðir ferskastir í minninu og ekki ræða um hana við neinn fyrr en skráningu er lokið.
Mikil nákvæmni er nauðsynleg
Góð rannsókn byggist á nákvæmri skráningu hrágagna
Það sem ekki er ritað gerðist aldrei
Skrá ALLT. Það skiptir allt máli. 22 22

23. Hverju á að lýsa? Hverju á að beina athygli að?
Fólki. Það gefur okkur aukinn skilning að lýsa útliti fólks vel í nótum
Samræðum milli fólks. Ef við munum ekki orðrétt er hægt að segja: „Hann sagði eitthvað á þá leið ...”
Staðnum og aðstæðum.
Atburðum og merkingu þeirra.
Athöfnum fólks og hvernig þú tókst þátt í þeim.
Samhengi
Forsendum, venjum og siðum
Tilfinningum (þínum eigin og annarra (erfiðast)) 23 23

24. Að muna það sem gerðist
Vera vakandi, með virka hlustun, horfa, einbeita sér að því sem fyrir augu og eyru ber.
Skipta reglulega á milli breiðs og þröngs sjónarhorns. Horfa á heildarmyndina og svo þröngt, o.s.frv.
Hlusta eftir „lykilorðum” sem hægt er að hengja minnisatriði á.
Muna vel það fyrsta og það síðasta í samræðum. Auðveldar að muna allt sem kom á milli.
Endurspila atburði og samræður í huganum.
Fara af staðnum þegar við getum ekki munað meira
Skrifa vettvangsnótur STRAX 24 24

25. Að muna …
Teikna yfirlitsmynd
Setja sjálfan sig inn í myndina og rifja upp hvernig maður hreyfði sig um.
Lesa yfir og bæta inn því sem hefur gleymst.
Nýta sér aðstæður til að skrá hjá sér eða tala inn á upptökutæki
T.d. ef við erum stödd á fundi eða þar sem aðrir eru með penna og blað, þá stingur ekki í stúf að við gerum það líka.
Nýta salernisferðir til að tala inn á upptökutæki það sem hefur gerst fram til þeirrar stundar. 25

26. MINNISPUNKTAR Staðurinn Fólkið Athafnir Hlutir Viðburðir Tímaröð
Tilfinningar 26

27. Að setja upp nótur Forsíða
Yfirlitsmynd sem hægt er að vísa í inn í lýsingum á atburðum.
Breiðari spássía öðru megin
Brjóta texta tiltölulega oft upp með einu bili.
Setja beinar tilvísanir í orð þátttakenda í gæsalappir. 27 27

28. Skráning nótna GERA AFRIT af skránni.
Setja A.R. (Athugasemdir Rannsakanda) í sviga og aðskilja frá öðrum texta.
Aðskilja hugleiðingar frá lýsingum. Hugleiðingar eiga heima í A.R.
Skrifa í tímaröð það sem gerðist, ekki draga saman eða leggja mat.
Reyna að halda hlutleysi og segja frá því sem þið sáuð og heyrðuð. Það eru gögn.
Muna: Það sem ekki er skráð eru ekki gögn.
Skrifa meira en minna. 28 28

29. Dæmi um aðferðir á vettvangi
Lífssögur (life histories) – þátttakendur segja eigin sögur
Atburðagreining – fylgst með einhverju gerast og fólk síðan spurt út í atburðinn
Kortagerð – umhverfi og/eða tengsl fólks sett fram á myndrænan hátt
Spurningakönnun – kerfisbundin athugun á einhverju þýði eða úrtaki
Ættrakning – fjölskyldutengsl teiknuð upp
Greining félagsneta – félagsleg tengsl teiknuð upp
Táknfræði (Ethnosemantics) – skráning á því hvernig viðmælendur flokka heiminn með ákveðnum orðaforða
Efnismenning greind 29 29

30. Dæmi um aðferðir á vettvangi
Skráning með hljóði eða/og myndum
Sögusöfnun – goðsögum, bröndurum, dæmisögum o.s.frv.
Menningarsaga – hvaða áhrif höfðu miklar breytingar á samfélagið (t.d. félagslegar, náttúrulegar eða tæknilegar)
Skjalagreining – öll skrifuð gögn sem kunna að snerta rannsóknarefnið
Viðtöl við lykilþátttakendur
Rýmisrýni (proxemics) – hvernig fólk notar rými í félagslegum samskiptum
Læra (á) tungumál – sumir mannfræðingar vinna í samfélögum þar sem tungumálið hefur ekki verið skráð niður og jafnvel þótt tungumál séu skrifuð niður í orðabækur eru þau oft notuð á annan máta en kemur þar fram
Hér er ágætt að gera litla æfingu. Skoðum efnismenninguna:
Nemendur tæma vasa sína á borðið og skrifa upp hvað þeir eru með. Láta fylgja lýsingu sem gæti gert Mannfræðingi frá Mars mögulegt að skilja gildi hlutanna. Hafa þeir praktískt hlutverk? Getur fólk lifað án þessa hlutar í menningunni? Nota allir svona hlut(i)? Af hverju (ekki)? Getur hluturinn virkað sem stöðutákn? Hvernig? Er hluturinn á einhvern hátt táknrænn? Býr hann yfir einhverjum táknum (t.d. Mynt með sjávardýrum og skjaldamerkinu)? Merkir það að þetta skipti samfélag okkar miklu máli? Merkir þetta að sá hópur sem nemandinn tilheyrir haldi sérstaklega uppá þau tákn sem kunna að finnast á hlutunum sem þeir eru með? 30 30