1. 9. Oligopoli dhe Teoria e lojërave
Universiteti i Prishtinës Fakulteti Ekonomik Studimet pasdiplomike / Master Lënda: Mikroekonomi e avancuar
9. Oligopoli dhe Teoria e lojërave

2. Tiparet e formave të tregut Konkurrenca monopolistike
Karakteristikat
Konkurrenca e plotë
Monopoli
Konkurrenca monopolistike
Oligopoli
Numri i firmave
Shumë
Një
Disa
Llojet e produkteve
Homogjene
Të diferencuar
Dif. jodifer.
Kushtet e hyrjes
E lehtë
E pamundur
Relativisht e lehtë
E vështirë
Kurba e kërkesës së firmës
Horizontale
E pjerrtë
Profiti afatgjatë
Zero Po
varesisht

3. Zgjedhja e një strategjie
Udhëheqja e sasisë (modeli Strackelberg)
Udhëheqja e çmimit
Përcaktimi i njëkohshëm i sasisë (modeli Cournot)
Përcaktimi i njëkohshëm i çmimit (modeli Bertrand)

4. Modeli Cournot dhe modeli Bertrand
I propozuar nga Augustin Cournot.
Ky model vë në pah ndërvarësinë mes firmave.
Firmat maksimizojnë fitimin nën supozimin se rivalet e tyre në treg nuk do të ndryshojnë sasinë e prodhimit.
Modeli Bertrand
Firmat supozojnë se rivalët e tyre në treg nuk do të ndryshojnë çmimet.

5. Modeli Cournot Shembull Dy firma (duopoli) Produkte identike
Kosto margjinale është zero (MC=0)
Në fillim firma A ka një monopol në treg e pastaj firma B hyn në treg.

6. Modeli Cournot Procesi i përshtatjes
Me hyrjen e firmës B në treg zvogëlohet kërkesa për produktet e firmës A.
Firma A reagon duke zvogëluar prodhimin, që ndikon në rritjen e kërkesës për produktet e firmës B.
Firma B reagon duke rritur prodhimin duke zvogëluar kërkesën për produktet e firmës A.
Firma A pastaj zvogëlon edhe më shumë prodhimin.
Kjo vazhdon derisa të arrihet ekuilibri
(1/3 e shitjes)

7. Modeli Cournot 2. Firma A , D=Da’ (Q=4.5, P=4.5) 1/3 = 4
Firma B, D=Db (Q=3, P=3)
2. Firma A , D=Da’ (Q=4.5, P=4.5)
Firma B, D=Db’ (Q=4.5, P=4.5)
3. Firma A, poashtu Firma B, pika E (Q=4, P=4)
Firma A + Firma B , pika E’ (Q=8, P=4)
1/3 = 4

8. Modeli Cournot Ekuilibri
Firmat janë duke maksimizuar fitimin njëkohësisht.
Tregu ndahet në mënyrë të barabartë mes firmave.
Çmimi është mbi ekuilibrin konkurrues dhe poshtë ekuilibrit monopol.
Sa më shumë firma hyjnë në treg, çmimi bie.
Kur hyjnë shumë firma, nuk është oligopol dhe sasia i ofrohet njësisë 12, kurse çmimi zeros - fitimi ekonomik është zero (pika c - Konkurrenca e plotë)

9. Modeli Bertrand Dy firmat supozojnë se çmimet mbesin konstante.
Derisa firma A maksimizon fitimin me çmimin 6$ dhe sasinë 6, firma B ulë çmimin (produktet homogjene), pastaj ulë çmimin firma B dhe kështu vazhdon procesi i përshtatjes derisa fitimi ekonomik të jetë zero.

10. Kurba e kundërveprimit Kurba e kundërveprimit/Pepsi
Si e arrijnë firmat ekuilibrin Bertrand?
P2 çmimi / Pepsi R1
Kurba e kundërveprimit
Coca-cola 90
Sa më i ulët që të jetë çmimi I rivalëve, firma duhet të ketë çmim më të ulët. Sjellja “agresive” nga një firmë (që ulë çmimet) ndeshet me sjelljen “agresive” të rivalëve. Kjo dallon nga Modeli Cournot ku sjellja “agresive” e një firme (zgjerimi prodhimit) ndeshet me sjelljen “pasive” të rivalëve (zvogelimin e prodhimit).
Ekuilibri Bertrand
Çmimi monopol
10.14 R2
Kurba e kundërveprimit/Pepsi
8.26
12.56
13.80 90
P1 çmimi / Coca-Cola

11. Modeli i kurbës së kërkesës me kënd
I propozuar nga Paul Sweezy
Nëse njëra nga firmat e rrit çmimin, firmat tjera nuk do ta përcjellin.
Nëse njëra nga firmat e ulë çmimin, firmat tjera do ta përcjellin.
Vështirësia qëndron në atë se kurba e kërkesës është me kënd, kështu që kurba MR do të ketë ndërprerje dhe oligopolistët nuk do t’i ndryshojnë çmimet kur kostoja margjinale (MC) ndryshon.
Ana e dobët e modelit është se nuk jep shpjegim se si përcaktohet çmimi dhe sasia ekuilibër.

12. Modeli i kurbës së kërkesës me kënd

13. Modeli i kurbës së kërkesës me kënd (MR=MC) (Paraqitje grafike tjetër e ngjashme)

14. Karteli (marrëveshja e fshehtë)
Bashkëpunimi mes firmave për të kufizuar konkurrencën me qëllim të rritjes së fitimit.
Marrëveshjet për ndarjen e tregut
Karteli i centralizuar
Marrëveshje formale mes firmave anëtare për të përcaktuar çmimin monopol dhe për të kufizuar prodhimin.

15. Maksimizimi i fitimit – kartelet (Paraqitje grafike tjetër e ngjashme)D MR
6.25$
MC e kartelit
MC e
përbashkët
Çmimi fitim
maksimizues. 1,
MC e firmës 1
MR=MC
MC e firmës 2
(1) (2)
Niveli i prodhimit fitim
maksimizues
MC e kartelit është kurbë agregate e MC të firmave të veçanta.

16. Modeli i firmës sunduese (çmim – udhëheqës, çmim-përcaktuese)
Firma sunduese përcakton çmimin, përkatësisht udhëheq me çmim (është çmim-përcaktuese) dhe firmat e tjera e pranojnë atë, pra veprojnë si çmim-pranuese.
Quhet edhe firmë barometrike, sepse është një barometër i ndryshimeve të kërkesës së degës me ndryshimin e çmimeve.
Ky model jep shpjegim të mjaftueshëm për situata afatshkurta, ndërsa për situata afatgjata, ku ekziston mundësia e hyrjes së firmave të reja, firma sunduese mund të humb pozicionin e saj.

17. Modeli i firmës sunduese

18. Implikimet e efiçencës së oligopolit
Çmimi është zakonisht më i madh se kosto mesatare afatgjatë (P>LAC)
Sasia e prodhuar zakonisht nuk i përgjigjet minimumit të LAC.
Çmimi është zakonisht më i madh se kosto marxhinale afatgjatë (P>LMC)
Kur prodhohet produkti i diferencuar, shpenzohet shumë në reklama dhe në ndryshimin e modelit.
Nuk ka teori të përgjithshme mbi oligopolin, por një numër modelesh të veçanta, ku secila trajton një aspekt të saj.

19. Teoria e lojërave dhe sjellja strategjike

20. Sjellja strategjike
Vendimet të cilat marrin parasysh reagimet e parashikuara të firmave rivale
Ndërvarësia e rezultateve
Teoria e lojërave
Lojtarët
Strategjitë
Matrica e rezultateve

21. Sjellja strategjike
Ekuilibri Nash
Strategjia dominante

22. Koncepti i ekuilibrit Nash
Ekuilibri Nash ngjan kur secili lojtar zgjedh
strategjinë që i ofron përfitim më të madh nën
kushtet e strategjive të dhëna të lojtarëve të
tjerë në lojë.

23. Dilema e të burgosurit
Dy të dyshuar janë arrestuar për plaçkitje (të armatosur). Ata janë ndarë veçmas gjatë marrjes në pyetje. Sidoqoftë, faktet nuk janë të mjaftueshme.
Të dyshuarit janë njoftuar si vijon : “nëse e pranoni fajin dhe shoku i juaj nuk e pranon, ju do të liroheni. Nëse ju nuk e pranoni fajin kurse shoku I juaj e pranon, ju do të dënoheni me 10 vjet burgim. Nëse të dy e pranoni fajin, të dytë do të dënoheni me 5 vjet burgim”.

24. Dilema e të burgosurit
Mësimi kryesor nga dilema e të burgosurit është se prirja individuale për maksimizimin e fitimit nuk do të rezultojë domodo në maksimizimin e fitimit të përbashkët të grupit të lojtarëve.
Nëse loja përsëritet, rezultatet do të ndryshojnë.

25. Dilema e të burgosurit Individi A Individi B (5,5) (10,0) (0,10) (1,1)
Pranon
Nuk e pranon
(5,5)
(10,0)
(0,10)
(1,1)

26. Strategjia dominuese Të dy të dyshuarit e pranojnë fajin
Dilema e të burgosurit
Strategjia dominuese Të dy të dyshuarit e pranojnë fajin
(Ekuilibri Nash)
Individi A
Individi B
Pranon
Nuk e pranon
(5,5)
(10,0)
(0,10)
(1,1)

27. Aplikim: Konkurrenca e çmimeve
Dilema e të burgosurit
Aplikim: Konkurrenca e çmimeve
Firma A
Firma B
Çmimi i ulët
(2,2)
(1,5)
(5,1)
(3,3)
Çmimi i lartë

28. Aplikim: Pa konkurrencë me çmime (reklama)
Dilema e të burgosurit
Aplikim: Pa konkurrencë me çmime (reklama)
Firma A
Firma B
Reklamon
(2,2)
(1,5)
(5,1)
(3,3)
Nuk reklamon
Nuk reklamon

29. Dilema e të burgosurit Aplikim: Pa konkurrencë me çmime
Strategjia dominuese: reklamon
Firma A
Firma B
Reklamon
(2,2)
(1,5)
(5,1)
(3,3)
Nuk reklamon

30. Dilema e të burgosurit Aplikim: Mashtrimi tek Karteli
Strategjia dominuese: Mashtrim
Firma A
Firma B
Mashtrim
(2,2)
(1,5)
(5,1)
(3,3)
Bashkëpunim

31. Dilema e të burgosurit e përsëritur
Për të ilustruar ndikimin e lojës së përsëritur, marrim parasysh lojën e dilemës së të burgosurit të prezantuar në vijim:
Lojtari 1
Mashtrim
Bashkëpunim
5, 5
14, 1
1, 14
10, 10
Lojtari 2
Nëse loja luhet një herë, ekuilibri Nash do të arrihet kur të dy lojtarët zgjedhin “mashtrim”. Nëse loja përsëritet disa herë, ekuilibri Nash do të jetë për të dy lojtarët “bashkëpunim”.

32. Gjithmonë bashkëpunim
Figura në vijim tregon se si lojtarët kanë mundësi bashkëpunimi: 14 10 5 A B
Gjithmonë bashkëpunim C
Sot mashtrim
Tani
Numri i periudhave nga tani
Diskuto për mësimet e nxjerra nga kjo lojë.

33. Mundësia “bashkëpunim” në lojën e përsëritur të dilemës së të burgosurit arrihet në këto situata:
Lojtarët janë të durueshëm,
Bashkëpunimi mes lojtarëve është i shpeshtë,
Mashtrimi zbulohet lehtë,
Përfitimi nga një mashtrim është relativisht i vogël.
Situatat e kundërta do të zvogëlojnë mundësinë e arritjes së bashkëpunimit në mes të lojtarëve.

34. Dilema e të burgosurit ilustron konfliktin mes interesit individual dhe interesit të përbashkët të lojtarëve.
Në ekuilibrin Nash të lojës “dilema e të burgosurit”çdo lojtar zgjedh veprimin “mosbashkëpunim” edhe pse është në interes të përbashkët të lojtarëve për të bashkëpunuar.
Mësimi kryesor nga dilema e të burgosurit është se prirja individuale për maksimizimin e fitimit nuk do të rezultojë domosdo në maksimizimin e fitimit të përbashkët të grupit të lojtarëve.
Nëse loja përsëritet, rezultatet do të ndryshojnë.

35. Mësimet e nxjerra nga dilema e të burgosurit
Në strategjinë konkurruese firma duhet të parashikojë reagimet e konkurrentëve;
Nëse firma është në bashkëveprim me grupin e njëjtë të konkurrentëve duhet të parashikojë edhe reagimin e të tjerëve ndaj sjelljes së saj (“mashtrim”, ulja e çmimeve);
Duke injoruar mundësinë e reagimit të konkurrentëve, firma ndjek rrezikun e mbivlerësimit të përfitimit të mundshëm nga format e ndryshme të mosbashkëpunimit.

36. Shembulli i reklamimit 1
Cila është strategjia optimale për Firmën A nëse Firma B ka zgjedhur të reklamojë?
Firma A
Firma B
Reklamon
Nuk Reklamon
(4,3)
(2,5)
(5,1)
(3,2)

37. Shembulli i reklamimit 1
Cila është strategjia optimale për Firmën A nëse Firma B ka zgjedhur të reklamojë?
Firma A
Firma B
Reklamon
Nuk Reklamon
(4,3)
(2,5)
(5,1)
(3,2)

38. Shembulli i reklamimit 1
Cila është strategjia optimale për Firmën A nëse Firma B ka zgjedhur të reklamojë?
Nëse Firma A zgjedh të reklamon, rezultati është 4. Në të kundërtën është 2. Strategjia optimale është reklamim.
Firma A
Firma B
Reklamon
Nuk Reklamon
(4,3)
(2,5)
(5,1)
(3,2)

39. Shembulli i reklamimit 1
Cila është strategjia optimale për Firmën A nëse Firma B ka zgjedhur të most reklamojë?
Firma A
Firma B
Reklamon
Nuk Reklamon
(4,3)
(2,5)
(5,1)
(3,2)

40. Shembulli i reklamimit 1
Cila është strategjia optimale për Firmën A nëse Firma B ka zgjedhur të mos reklamojë?
Nëse Firma A zgjedh të reklamon, rezultati është 5. Në të kundërtën është 3. Sërish, strategjia optimale është të reklamon.
Firma A
Firma B
Reklamon
Nuk Reklamon
(4,3)
(2,5)
(5,1)
(3,2)

41. Shembulli i reklamimit 1
Pavarësisht se çfarë vendos të bën Firma B, strategjia optimale për firmën A është të reklamon. Strategjia dominante për Firmën A është të reklamon.
Firma A
Firma B
Reklamon
Nuk Reklamon
(4,3)
(2,5)
(5,1)
(3,2)

42. Shembulli i reklamimit 1
Cila është strategjia optimale për Firmën B nëse Firma A ka zgjedhur të reklamojë?
Firma A
Firma B
Reklamon
Nuk Reklamon
(4,3)
(2,5)
(5,1)
(3,2)

43. Shembulli i reklamimit 1
Cila është strategjia optimale për Firmën B nëse Firma A ka zgjedhur të reklamojë?
Nëse Firma B zgjedh të reklamon, rezultati është 3. Në të kundërtën është 1. Strategjia optimale është të reklamon.
Firma A
Firma B
Reklamon
Nuk Reklamon
(4,3)
(2,5)
(5,1)
(3,2)

44. Shembulli i reklamimit 1
Cila është strategjia optimale për Firmën B nëse Firma A ka zgjedhur të most reklamojë?
Firma A
Firma B
Reklamon
Nuk Reklamon
(4,3)
(2,5)
(5,1)
(3,2)

45. Shembulli i reklamimit 1
Cila është strategjia optimale për Firmën B nëse Firma A ka zgjedhur të mos reklamojë?
Nëse Firma B zgjedh të reklamon, rezultati është 5. Në të kundërtën është 2. Sërish, strategjia optimale është të reklamon.
Firma A
Firma B
Reklamon
Nuk Reklamon
(4,3)
(2,5)
(5,1)
(3,2)

46. Shembulli i reklamimit 1
Pavarësisht se çfarë vendos të bën Firma A, strategjia optimale për firmën B është të reklamon. Strategjia dominante për Firmën B është të reklamon.
Firma A
Firma B
Reklamon
Nuk Reklamon
(4,3)
(2,5)
(5,1)
(3,2)

47. Shembulli i reklamimit 1
Strategjia dominuese për Firmën A është të reklamon dhe strategjia dominuese për Firmën B është të reklamon Ekuilibri Nash për të dy firmat që të reklamojnë.
Firma A
Firma B
Reklamon
Nuk Reklamon
(4,3)
(2,5)
(5,1)
(3,2)

48. Lojë me veprime pasuese
Trungu i vendimmarrjes
Nyejt
Alternativat
Zgjidhja nga vendimi final kah vendimi fillestar

49. Loja strategjike “Çmimi lartë- Çmimi ulët”B
Çmimi i lartë
Çmimi i ulët
$100
$130
$50
$180
$80
$150
$120
Firma A
Firma B

50. Loja strategjike “Çmimi lartë- Çmimi ulët”B
Çmimi i lartë
Çmimi i ulët
$100
$130
$50
$180
$80
$150
$120
Firma A
Firma B X X

51. Loja strategjike “Çmimi lartë- Çmimi ulët”
Firma A
Firma B
Çmimi i lartë
$100
$100 X X B
Zgjidhja:
Të dy firmat
zgjedhin çmimin
e ulët.
Çmimi i lartë
Çmimi i ulët
$130
$50 A X
Çmimi i lartë
$180
$80
Çmimi i ulët B
$150
$120
Çmimi i ulët

52. Lojë me veprime pasuese: Lojë e hyrjes
Shembull: Supozojmë se një firmë “X” dëshiron të hyjë në biznesin e kamerave digjitale, ku do të përballet me firmën Kodak ( e cila të themi se është monopol). Kodak do të regon në dy mënyra: do të fillon “luftën e çmimeve” apo “do të përshtatet” (“nuk do të lufton”). Firma e re do të vendos se a do të fillojë si biznes me shkallë të gjerë të prodhimit (“E madhe”) apo me shkallë më të ulët të prodhimit (“E vogël). X K
Lufton
Përshtatet 4 1 20 16 8 2 10 12
E vogël
E madhe
Ekuilibri Nash në lojrat me veprime pasuese është që firma “x” të zgjedh strategjinë “e vogël”, kurse Kodak “të përshtatet”.

53. Lëvizja strategjike është një veprim që lojtari e ndërmerr në fazat e hershme të lojës dhe që ka ndikim në ndryshimin e sjelljes së tij dhe në sjelljen e konkurrentëve më vonë në mënyrën që do të jetë e favorshme për të.
Lëvizjet strategjike mund të kufizojnë fleksibilitetin e lojtarëve të tjerë dhe kanë vlerë strategjike.

54. Përmbledhje
Ekuilibri Nash ngjan kur secili lojtar zgjedh strategjinë që i ofron përfitim më të madh nën kushtet e strategjive të dhëna të lojtarëve të tjerë në lojë.
Dilema e të burgosurit ilustron konfliktin mes interesit individual dhe interesit të përbashkët të lojtarëve. Në ekuilibrin Nash të lojës “dilema e të burgosurit” çdo lojtar zgjedh veprimin “mosbashkëpunim” edhe pse është në interes të përbashkët të lojtarëve për të bashkëpunuar.
Strategjia e pastër është një zgjedhje specifike në mes lëvizjeve të mundshme në lojë. Strategjia e përzier është zgjedhja në mes dy apo më shumë strategjive të pastra sipas pobabilitetit të paracaktuar. Çdo lojë ka së paku një ekuilibër Nash në strategjitë e përziera.

55. Në lojën e përsëritur të dilemës së të burgosurit, lojtarët në ekuilibër luajnë duke bashkëpunuar. Kjo nxitet kur lojtarët janë të durueshëm, bashkëveprimet e tyre janë të shpeshta, mashtrimi zbulohet lehtë dhe përfitimi nga një mashtrim është i vogël.
Analiza e lojrave me veprime pasuese tregon se lëvizja “I pari” në lojë mund të ketë vlerë strategjike.
Lëvizja strategjike është një veprim që lojtari e ndërmerr në fazat e hershme të lojës dhe që ka ndikim në ndryshimin e sjelljes së tij dhe në ndryshimin e sjelljes së konkurrentëve më vonë, në mënyrën që do të jetë e favorshme për të.
Lëvizjet strategjike mund të kufizojnë fleksibilitetin e lojtarëve të tjerë dhe kanë vlerë strategjike.

56. Kapitulli 9. fq. 363- 393, Pyetje dhe çështje për diskutim 394-397.
Literatura e rekomanduar :
Dominick Salvatore, “ Managerial Economics in a global economy”, Thompson Learning/ South-Western, SHBA, fifth edition, 2004.
Kapitulli 9. fq , Pyetje dhe çështje për diskutim
Kapitulli 10. fq , Pyetje dhe çështje për diskutim
Kapitulli 11. fq
Literaturë shtesë :
Christopher R. Tomas, S. Charles Maurice “Managerial Economics”,
Chapter XIII – Strategic Decision Making in Oligopoly Markets,
Chapter XIV – Advanced Pricing Techniques
D. Besanko, R. Braeutigam, “Microeconomics: An Integrated Approach” fq.
Chapter XIV– Game theory and strategic behavior,