1. Trúverðugleiki peningastefnunnar og baráttan við verðbólguna
Þórarinn G. Pétursson
Staðgengill aðalhagfræðings og forstöðumaður rannsóknar- og spádeildar hagfræðisviðs
Fyrirlestur hjá Rótarýfélagi Reykjavíkur
23. apríl 2008

2. Rammi peningastefnunnar og
mikilvægi trúverðugleika

3. Markmið peningastefnunnar
Meginmarkmið peningastefnu Seðlabanka Íslands er að tryggja verðstöðugleika
Bankanum er veitt fullt sjálfstæði til að beita peningastefnunni með þeim hætti sem bankinn telur þörf til að ná þessu markmiði
Í samræmi við löggjöf annarra seðlabanka
Í samræmi við niðurstöður hagfræðinnar og reynslu annarra landa um hvað peningastefnan getur gert og hvernig best er tryggt að hún nái árangri

4. Hin efnahagslegu þyngdarlögmál
Til langs tíma ákvarðast hagvöxtur af undirliggjandi framleiðni fjármagns og vexti og hæfni vinnuaflsins
Jafnvægishagvöxtur á Íslandi hefur verið metinn um 3%
Til langs tíma ákvarðast atvinnuleysi m.a. af stofnanalegum þáttum eins og atvinnuleysisbótakerfi og sveigjanleika vinnumarkaðar
Jafnvægisatvinnuleysi á Íslandi hefur verið metið um 3%
Til langs tíma ákvarðast raunvextir af undirliggjandi framleiðni fjármagns og sparnaðarhneigð almennings
Jafnvægisraunvextir á Íslandi eru líklega um 4-5%

5. Hvað þýðir þetta?
Peningastefnan hefur ekki áhrif á þessi þyngdarlögmál
Allar tilraunir til að þenja efnahagslífið kerfisbundið umfram þessi þyngdarlögmál enda eingöngu með óstöðugleika og stöðugt vaxandi verðbólgu
Til langs tíma er verðbólga „peningalegt fyrirbæri“
Peningastefnan ákvarðar verðbólgustigið til langs tíma
Því blasir við að setja peningastefnunni markmið í samræmi við þessar hagrænu staðreyndir
Verðstöðugleiki er meginframlag peningastefnunnar til efnahagslegrar velferðar
Þetta er eingöngu tryggt með trúverðugri kjölfestu fyrir verðbólguvæntingar

6. Ávinningur trúverðugleika
Viðbrögð við efnahagssamdrætti vegna minnkandi eftirspurnar
Til að geta mýkt samdráttinn þurfa verðbólguvæntingar trausta kjölfestu
Annars gæti vaxtalækkun leitt til þess að langtímavextir hækki í stað þess að lækka af ótta við vaxandi verðbólgu í framtíðinni
Viðbrögð við verðbólgu í kjölfar framboðsskells (t.d. hækkandi hrávöru- eða bensínverð)
Fer saman hækkun verðbólgu og efnahagssamdráttur
Ef verðbólguvæntingar hafa trúverðuga kjölfestu verður verðbólguaukningin minni og einungis tímabundin
Minni hætta við viðvarandi verðbólgu og því óhætt að slaka á peningastefnunni til að mýkja niðursveiflu þrátt fyrir tímabundna verðbólgu

7. Ávinningur trúverðugleika
Trúverðug kjölfesta verðbólguvæntinga er því grundvöllur þess að hægt sé að
Halda verðbólgu lágri og stöðugri
Nota peningastefnuna til að draga úr hagsveiflum
Rannsóknir hafa sýnt að gagnsæ og trúverðug peningastefna sem skapar verðbólguvæntingum trausta kjölfestu dregur úr
Óvissu og hagsveiflum
Gengissveiflum og áhrifum þeirra á verðbólgu

8. Hvernig er trúverðugleiki áunnin?
Reynslan af baráttunni við verðbólgu í
Bandaríkjunum

9. Baráttan tók langan tíma...
Löng og kostnaðarsöm barátta
Atvinnuleysi í 10% í lok 1982
Þurfti mjög háa vexti um langan tíma
Náðu hámarki í 19% á fyrri hluta 1981
Raunstýrivextir náðu hámarki í 9% og héldust þar fram á sumarið 1982
Langtímavextir náðu hámarki í um 15% á seinni hluta 1981
Stýrivextir voru um 10% að meðaltali
Ábatinn
Lítil verðbólga þrátt fyrir mikinn hagvöxt frá 1992
Aukinn trúverðugleiki Seðlabankans
Svigrúm til að horfa til annarra þátta, svo sem hagvaxtar og atvinnu

10. ... En skilaði langtímaávinningi
Ben Bernanke aðalbankastjóri bandaríska seðlabankans nýlega um forvera sinn Paul Volcker
He was one of the rare individuals tough enough and with sufficient foresight to do what had to be done
By doing what was necessary to achieve price stability, the Volcker Fed laid the groundwork for two decades, so far, of strong economic performance

11. Aðgerðir seðlabanka USA í dag
Bandaríski seðlabankinn hefur undanfarið lækkað stýrivexti töluvert
Ótti við efnahagssamdrátt í kjölfar þrenginga á fjármálamörkuðum
Bankinn telur sig hafa þetta svigrúm vegna slagsins sem hann tók fyrir rúmlega tveimur áratugum
Skapaði honum trúverðugleika sem gefur honum möguleika á að horfa á aðra þætti
Bankinn hefur hins vegar ekki misst sjónar á meginverkefni sínu að skapa verðbólguvæntingum trúverðuga kjölfestu

12. Trúverðugleiki forsenda aðgerða
Rick Mishkin einn bankastjóra bandaríska seðlabankans
By cutting interest rates to offset the negative effects of financial turmoil on aggregate economic activity, monetary policy can reduce the likelihood that a financial disruption might set off an adverse feedback loop
[P]reemptive actions of the sort I have described here would be counterproductive if these actions caused an increase in inflation expectations and the underlying rate of inflation
[I]n other words, the flexibility to act preemptively against a financial disruption presumes that inflation expectations are well anchored and unlikely to rise during a period of temporary monetary easing
The central bank has to have earned credibility with financial markets and the public through a record of previous actions to maintain low and stable inflation

13. Hver er lærdómurinn fyrir
peningastefnuna á Íslandi?

14. Peningaleg hentistefna
Hvers konar peningastefna kom Bandaríkjunum og öðrum löndum í þessar ógöngur til að byrja með?
Vöxtum haldið lágum til að ýta undir hagvöxt þangað til verðbólga varð vandamál
Þá voru vextir snarlega hækkaðir þangað til atvinnuleysi varð vandamál
Ad infinitum...
Þessi “start-stop” stefna er eingöngu til þess fallin að auka hagsveiflur og verðbólgu án þess að skila neinum ábata í aukinni atvinnu eða hagvexti
Þessari peningalegu hentistefnu hefur verið hafnað innan hagfræðinnar og við stjórn peningamála um nánast allan heim
Er það afturhvarf til svona peningastefnu sem verið er að kalla eftir hér á landi?

15. Staða Seðlabanka Íslands
Vandi Seðlabanka Íslands er að hann hefur ekki sama trúverðugleika og bandaríski seðlabankinn
Hefur ekki náð að halda verðbólgu lágri og stöðugri yfir viðvarandi tíma
Verðbólguvæntingar eru háar og sveiflukenndar
Dregur úr svigrúmi hans til að jafna efnahagssveiflur án þess að það hafi áhrif á langtíma verðbólguvæntingar
Sýnir hve verðbólga er kostnaðarsöm
Eina leiðin til að vinna sér inn þennan trúverðugleika er að bankinn sýni í verki að honum sé full alvara með að halda verðbólgu lágri og stöðugri
Núverandi stefna er fyrsta raunverulega tilraunin til að brjótast út úr þessari gjaldþrota “start-stopp” efnahagsstefnu

16. Staða Seðlabanka Íslands
Allar hugmyndir um að...
Afnema sjálfstæði Seðlabankans
Breyta markmiðum bankans
Víkja verðbólgumarkmiðinu tímabundið til hliðar
Breyta verðbólgumarkmiðinu
... Eru því til þess fallnar að grafa alvarlega undan viðleitninni til að skapa verðbólguvæntingum trúverðuga kjölfestu
Ávísun á vaxandi og sveiflukennda verðbólgu sem verður enn erfiðara og kostnaðarsamara að ráða við síðar

17. Hvert er forgangsverkefni
peningastefnunnar í dag?

18. Trúverðugleikinn hefur beðið hnekki
Traust á innlent fjármálakerfi hefur beðið hnekki
Skuldaálag á innlenda banka hefur hækkað mikið
Traust á innlenda hagstjórn hefur beðið hnekki
Verðbólguvæntingar hafa aukist mikið
Afleiðingar þessa birtast í mikilli lækkun á gengi krónunnar og mikilli aukningu verðbólgu

19. Minnkandi trúverðugleiki...

20. ... Og efnahagslegar afleiðingar þess

21. Viðbrögð peningastefnunnar
Meginviðfangsefni peningastefnunnar er að endurheimta þetta traust
Þar er forgangsverkefnið að veita verðbólguvæntingum þá festu sem þarf til að verðbólgumarkmiðið náist sem fyrst
Fyrsta skrefið er að koma í veg fyrir sjálfmagnandi væntingar um gengislækkun og verðbólgu
Rannsóknir og reynsla annarra ríkja benda til þess að besta leiðin til að endurheimta trúverðugleikann og varðveita hann sé að fylgja kerfisbundinni og gagnsærri stefnu
Þegar horfur versna kallar það á aukið aðhald
Skaðar trúverðugleika að orðum fylgi ekki efndir

22. Viðbrögð peningastefnunnar
Aðhaldssöm peningastefna er nauðsynleg til að reyna að endurheimta traust á peningastefnuna og gjaldmiðilinn
Mælikvarði aðhaldsstigs peningastefnunnar er raunstýrivextir – þ.e. stýrivextir að frádreginni verðbólgu eða verðbólguvæntingum
Raunstýrivextir höfðu lækkað verulega vegna verri verðbólguhorfa
Því var nauðsynlegt að hækka stýrivexti enn frekar
Háir vextir nú flýta fyrir vaxtalækkunarferli síðar
Lækkun vaxta nú er eingöngu frestun á vanda og ávísun á verðbólgu og háa vexti síðar