1. گروه سلامت کار معاونت بهداشتی قزوین
مداخلات ارگونومیک
گروه سلامت کار معاونت بهداشتی قزوین
مهندس اصغر پایون
کارشناس ارشد ارگونومی
ویرایش مرداد 97

2. مقدمه
آسیب های اسکلتی عضلانی ناشی از کار یکی از بزرگترین مشکلات بهداشت شغلی در کشور های صنعتی می باشد.
در این رابطه عدم طراحی مناسب محیط کار و عدم تناسب محیط کار و تجهیزات با شاغلین وکارگران که درنهایت باعث ایجاد فشار، ایجاد شرایط و وضعیت های بدنی نامناسب و همچنین تکرار حرکات غیرضروری می گردد و علاوه بر آن افزایش زمان مواجهه کارگران با شرایط و ریسک فاکتور های ارگونومیکی از عوامل اصلی ایجاد اختلالات عضلانی اسکلتی در محیط های کاری می باشند.

3. مقدمه
با رعایت اصول ارگونومی در محیط کار می توان ریسک فاکتور های ایجاد کننده اختلالات اسکلتی عضلانی را از بین برد .
همچنین می توان شدت ریسک فاکتور های ایجاد کننده اختلالات عضلانی اسکلتی را به حداقل رساند .

4. تعریف ارگونومی
ارگونومی(فاکتور های انسانی) عبارت است از اصول علمی در ارتباط با درک تعاملات میان انسان و دیگر عناصر یک سیستم و حرفه ای که نظریه ها، اصول، اطلاعات و روش ها را در مسیر طراحی و برای بهبود آسایش انسان و عملکرد کل سیستم به کار می برد.

5. بررسی متون
مطالعه ای در سال 2016 توسط Sisay A Workinehو همکارش تحت عنوان طراحی ایستگاه کاری چند موقعیتی درجهت افزایش راحتی کار با کامپیوتر صورت پذیرفت. در این مطالعه مداخله مربوطه با طراحی ایستگاه کاری جدید که به کاربر اجازه کار در چند موقعیت را می دهد و همچنین قابلیت تطابق با صدک پنجم و نود و پنجم کاربران را دارد صورت پذیرفت. این مداخله بر روی چهار وضعیت کاری کاربران با کامپیوتر شامل وضعیت نشته با حالت کمر راست، خمیده به پشت، خمیده به جلو و موقعیت کاری گراویتی صفر((Zero-Gravity Position) صورت گرفت که به شکلی کاربران قابلیت انتخاب را در موقعیت کاری خود داشتند. راحتی کاربران در این چهار موقعیت مورد ارزیابی قرار گرفت. ارزیابی های ذهنی و عینی که شامل مقایسه ای از روش کلیشه ای و عادی کار کاربران و روش استاندارد کاری کاربران کامپیوتر با روشی که اصول ارگونومیک مورد مقایسه قرار گرفت. نتایج مطالعات نشان داد که طراحی ایستگاه جدید کاری بسیار راحت تر و از تعادل بدن در حین کار حمایت و پشتبانی می نماید.

6. بررسی متون
در مطالعه ای که توسط Loo و همکارانش در سال 2015 با عنوان تاثیرات دو اقدام اصلاحی ارگونومیکی در بخش هایی از ابزار لحیم کاری دستی صورت پذیرفت بار فیزیکی وظیفه و مشکلات کاری با وسیله لحیم کاری دستی مورد بررسی و مداخله قرار گرفت در این مداخله هشت اپراتور مشارکت نمودند.
نتایج مداخلات در وضعیت تولید و کیفیت تاثیر مثبت داشت همچنین وضعیت ضعیف پوسچر های مچ دست و پوسچر کمر بهبود حاصل گردید.

7. بررسی متون
در مطالعه ای که در سال 2017 توسط پایون و همکاران تحت عنوان ارزیابی ارگونومی فیزیکی با روش شاخص کلیدی KIM و انجام مداخلات ارگونومیکی در واحد بطری سازی یک واحد تولید کننده مواد شوینده صورت پذیرفت نتایج نشان دادمداخلات ارگونومیکی تاثیر معنا داری در کاهش ریسک فاکتور های ایجاد کننده اختلالات اسکلتی- عضلانی داشته است.

8. بررسی متون
در مطالعه توصیفی- تحلیلی آقای قاسم حسام و همکاران با عنوان مداخلات ارگونومیکی در صنعت کشتارگاه طیور و بررسی اثر بخشی با روش شاخص کلیدی(KIM) )در سال1393، جهت ارزیابی ریسک از پرسش نامه کرنل استفاده شد و بالاترین سطح ریسک مربوط به قسمت های گردن شانه پشت بازو وکمر بدن بود. در این مطالعه با اجرای مداخله مهندسی سطح ریسک مربوط به قسمت سبد انداز از امتیاز سطح ریسک 4 به امتیاز با سطح ریسک 2 کاهش یافت. در مجموع مداخلات مهندسی و مدیریتی در این مطالعه توانست سطح ریسک را به مقدار قابل توجهی کاهش داده و سبب بهبود شرایط بدنی کارکنان گردد.

9. در مطالعه ای که توسط مرادی و همکارانش در سال1395 با عنوان مداخلات ارگونومی به منظور کاهش ناراحتیهای اسکلتی-عضلانی به صورت مطالعه موردی دریک شرکت تولید سیمان صورت پذیرفت نتایج اختلاف معنی داری در شیوع اختلالات اسکلتی- عضلانی در قبل و بعد از مداخلات نشان داد.
بررسی متون

10. ايستگاه كار ارگونوميك در تلاش است كه تعادل لازم بين توانائي هاي كارگر و الزامات كار را برقراركند. هدف بهبود بهره وري كارگر و كل سيستم و در عين حال افزايش رفاه جسمي و رواني كارگران،رضايت شغلي و ايمني است. اغلب ايستگاه هاي كار در صنعت بصورت سنتي طراحي شده اند، بدون آنكه توجهي به اندازه گيري هاي آنتروپومتري و ملاحظات بيومكانيكي كاربران صورت گيرد. درصورت عدم وجود پارامترها يا ابعاد طراحي قابل استفاده وضعيت از اين هم بدتر مي شود.

11. مداخلات ارگونومی فیزیکی
از مهمترین روش ها و رویکرد هایی که جهت کاهش و کنترل ریسک فاکتورهای ارگونومی در کاهش اختلالات اسکلتی عضلانی مورد استفاده قرار میگیرد، اقدامات کنترلی با رویکرد مهندسی و اقدامات مدیریتی را می توان نام برد. کنترل های مهندسی اولین و موثرترین رویکرد مداخله ای برای کاهش ریسک فاکتورهای ایجاد کننده اختلالات اسکلتی- عضلانی می باشند که از جمله این رویکردها می توان به طراحی شغل، وظیفه، طراحی محل کار، طراحی ابزار و وسایل مناسب برای انجام کار اشاره نمود.

12. نکته مهمی که می بایست در مداخلات ارگونومیکی به ان توجه نمود این است که یک مداخله ارگونومیکی باید هم منافع کارکنان(سلامت؛امنیت ورضایت)و هم منافع سازمان(بهره وری ؛تولید بهینه و...) را مورد توجه و بهبود قرار دهد

23. قبل از مداخله: بعد از مداخله:
وضعیت مچ دست جهت استفاده از ابزار دستی برای پلیسه گیری بطری به مدت طولانی و پوسچر استاتیک زانو و کمر و وضعیت نامناسب بازوها
بعد از مداخله:
جایگزینی و خرید دستگاه جدید با قابلیت تولید بطری بدون نیاز به پلیسه گیری و بهره وری بالا وکاهش زمان استفاده از ابزار دستی و پوسچر نامناسب کمر و مچ و بازو ها در زمان پلیسه گیری بطری

24. قبل از مداخله:
وضعیت کمر جهت پر نمودن پت های تولید شده و جمع آوری آن درون کیسه ها
بعد از مداخله:
طراحی وسیله ای جهت قرار گرفتن کیسه ها در ارتفاع مناسب و جلو گیری از خمش کمر در زمان پر نمودن پت ها داخل کیسه

25. قبل از مداخله:
وضعیت کمر و پا و زانوو بازو ها به دلیل تکرار بسیار زیاد جهت پر کردن کیسه ها بعد از تولید بطری
بعد از مداخله:
تخلیه بطری های پلیسه گیری شده به داخل سبد و از سبد به داخل کیسه نصب شده داخل حلقه و حذف خم ش و پیچش کمرو بهبود بازو ها و زانو و کمر در زمان پر نمودن کیسه ها

26. قبل از مداخله:
حمل دستی بار و وضعیت بازو ها و زانوها و کمر به دلیل حمل بار از روی پله ها جهت تامین مواد اولیه دستگاه بطری سازی
بعد از مداخله:
تامین مواد اولیه دستگاه تولید بطری به صورت وکیوم از میکسر و حذف حمل دستی بار و بهبود وضعیت کمر،بازو و زانو

27. قبل از مداخله:
وضعیت فضای کار محدود وجمع آوری بطری تولید شده داخل سبد فلزی
بعد از مداخله:
وضعیت تغییرقسمتی از خط تولید وبهبود فضای کار و جمع آوری بطری داخل سبد پلاستیکی پس از پلیسه گیری

29. بعد از مداخله قبل از مداخله وظیفه تولید بطری و جمع آوری آن
شغل
وظیفه/نوع فعالیت
امتیاز پوسچر
قبل از مداخله
بعد از مداخله
بطری سازی
وظیفه تولید بطری و جمع آوری آن 4 1
وظیفه تامین مواد اولیه دستگاه بطری سازی 3
نتایج ارزیابی ارگونومیک با استفاده از روش شاخص کلیدیKIMو سطوح نهایی خطر و اقدام اصلاحی(25n=)

30. نمودار 1-مقایسه ناراحتی های اسکلتی–عضلانی در قبل و بعد از اجرای مداخلات

31. با تشکر از توجه شما