1. کلاهبرداری رایانه ای Computer-related fraud
استاد: آقای دکتر فیضی
نام درس: حقوق تجارت الکترونیک
دانشجو: محسن نیابتی

2. تعریف جرم
جرم را به صورتهای مختلفی تقسیم كرده اند.از نظر اجتماعی جرم به آن دسته از اعمال انحرافی كه به اعتقاد گروه یا گروهای حاكم خطر ناك تلقی می شود اطلاق می گردد.
از نظر حقوق جزا تعریف رسمی و قانونی جرم ملاك اعتبار است و از این لحاظ جرم به فعل یا ترك فعلی گفته می شود كه قانون گذار برای ان مجازاتی در نظر گرفته باشد و از طرف شخص مسؤل ارتكاب یابد.كه این تعریف كاملا منطبق بر ماده 2 قانون مجازات اسلامی می باشد.ماده 2ق.م.ا:"هر فعل یا ترك فعلی كه در قانون برای آن مجازات تعیین شده باشد جرم می باشد".
عناصر تشکیل دهنده جرم: 1- عنصر قانونی جرم 2- عنصر مادی جرم
3-عنصر معنوی یا روانی جرم

3. جرائم رایانه ای
سازمان ملل متحــد: جرائم رایانه ای می تواند شامل فعالیت های مجرمانه ای باشد که ماهیتی سنتـی دارند اما از طریق ابزار مدرنی مثل رایانه و اینترنت صورت می گیرد
متخصصان سازمانOECD : سوء استـفاده از رایانه، هر نوع رفتار غیر قانونی، غیر اخلاقی و غیر مجاز مربوط به پردازش خـودکار و انتـقال داده هـا جــرم اینترنتی محسوب میشود
کانادا : «جرم رایانه ای شامل هر فعالیت مجرمانه ای است که در برگیرنده کپی، استفاده، جابجایی، مداخله، دسترسی یا سوء استفاده از سیستم های رایانه ای، عملکرد رایانه، داده ها یا برنامه های رایانه است.»
در حقوق ايران، نه در قانون تجارت الكترونيك و نه در قانون جرايم ‌رايانه‌اي مصوب 1388 هيچ تعريفي از اين مفهوم ارایه نشده است
اما مي‌توان به عنوان نمونه تعريف زير را ارایه كرد: «آن دسته از جرايمي‌كه با سوءاستفاده از يك سيستم ‌رايانه‌اي برخلاف قانون ارتكاب مي‌يابد جرايم ‌رايانه‌اي نام دارد.

4. کلاهبرداری رایانه ای
پایه وصف مجرمانه کلاهبرداری از حیله و تقلب شکل می گیرد و حیله وتقلب عملکرد شخص زیرک و آگاهی است که ناتوانی جامعه خویش و مردمانی که با آنها زندگی می کند را می داند و ار موقعیت های پیش آمده بهترین بهره را می گیرد.
کلاهبرداری یکی از مهم ترین جرایم علیه اموال و مالکیت می باشد که برخی از آن به عنوان بحران قرن بیستم نام برده اند.
کلاهبرداری رایانه ای همانند کلاهبرداری سنتی جرمی مقید به حصول نتیجه مجرمانه است و باید به واسطه سوء استفاده از رایانه از طریق افعالی نظیر ایجاد، محو، توقف داده و یا اختلال در سیستم رایانه ای، مال یامنفعت یا مزایای مالی عاید مرتکب شود.

5. کلاهبرداری رایانه ای سنتی و محض
در حالت اول، شخص از رایانه به عنوان یک ابزار ارتکاب جرم استفاده می‌کند و در خدمت تولید ابزارهای متقلبانه قرار می دهد و از این طریق کلاهبرداری می کند و یا به وسیله رایانه یک نرم‌افزار تقلبی تولید کند و طرف مقابل خود را چنان قانع کند (البته با استفاده از صحنه‌سازی‌هایی که انجام می‌دهد) و آن را به عنوان یک نرم‌افزار خاص جا بزندکه شخص قربانی گول بخورد و در تولید انبوه بفروشد و مال طرف را ببرد.
حالت دیگر موردی است که اصالتا به نوع کار ویژه رایانه مربوط می‌شود. به عنوان مثال شخصی از طریق یک دستگاه رایانه به رایانه بانک نفوذ پیدا کند و اطلاعات را دستکاری کند و مبالغی را از حساب‌های دیگری بردارد و به حساب خودش منتقل کند. این نمونه کلاهبرداری رایانه‌ای محض می‌باشد. این مورد توسط ماده ١٣ قانون جرایم رایانه‌ای این‌گونه جرم‌انگاری شده است

6. ارکان کلاهبرداری رایانه ای
1- عنصر قانونی: ماده 13 قانون جرایم رایانه ای (م 741 ق م ا) رکن قانونی این جرم محسوب می شود.
2- رکن مادی
موضوع جرم موضوع کلاهبرداری رایانه ای وجه یا مال یا منفعت یا خدمات یا امتیازات مالی است. کلاهبرداری رایانه ای به لحاظ موضوع از کلاهبرداری سنتی عام تر است و علاوه بر وجه و مال، منفعت و خدمات و امتیازات مالی را نیز در بر می گیرد
رفتارمرتکب
. رفتار اول در ان که به طور تمثیلی در م 13 ق جرایم رایانه¬ای به آن اشاره شده است اعمالی چون وارد کردن، تغییر، محو، ایجاد یا متوقف کردن داده ها یامختل کردن سامانه می باشند.
رفتاردوم، تحصیل اعم از دریافت واقعی یا مجازی یا منظور کردن اعتبار مالی برای خود می باشد.
کلاهبرداری رایانه ای باید به تحصیل مال یا منفعت یا خدمات مالی یا امتیازات مالی بینجامد. این تحصیل می تواند برای خود مرتکب یا دیگری باشد. دیگری، کسی است که مرتکب تحصیل را برای وی خواسته باشد

7. رکن روانی
رکن روانی کلاهبرداری شامل عمد رفتاری یعنی عمد در رفتارهای رایانه ای تمثیلی و عمد در تحصیل مال یا منفعت و آگاهی مرتکب نسبت به تعلق مال یا منفعت یا خدمات مالی یا امتیازات مالی به دیگری است همچنین مرتکب باید بداند که انجام رفتارهای رایانه ای تمثیلی، بدون مجوز بوده است

8. بر پایه ماده 67 قانون تجارت الکترونیک
هر كس در بستر مبادلات الكترونيكي، با سوء استفاده و يا استفاده غير مجاز از داده پيام ها، برنامه ها و سيستم هاي رايانه اي و وسايل ارتباط از راه دور و ارتكاب افعالي نظير ورود، محو، توقف داده پيام مداخله در عملكرد برنامه يا سيستم رايانه اي و غيره ديگران را بفريبد و يا سبب گمراهي سيستم هاي پردازش خودكار و نظاير آن شود و از اين طريق براي خود يا ديگري وجوه، اموال يا امتيازات مالي تحصيل كند و اموال ديگران را ببرد مجرم محسوب و علاوه بر رد مال به صاحبان اموال به حبس از يك تا سه سال و پرداخت جزاي نقدي معادل مال ماخوذه محكوم مي شود.
تبصره – شروع به اين جرم نيز جرم محسوب و مجازات آن حداقل مجازات مقرر در اين ماده مي باشد.

9. ماده 13 قانون جرایم رایانه ای(ماده 741 قانون مجازات اسلامی)
ماده 13 قانون جرایم رایانه ای(ماده 741 قانون مجازات اسلامی)
هرکس به طور غیرمجاز از سیستم‌ های رایانه‌ ای یا مخابراتی با ارتکاب اعمالی از قبیل وارد کردن، تغییر، محو، ایجاد یا متوقف کردن داده ها یا مختل کردن سیستم وجه یا مال یا منفعت یا خدمات یا امتیازات مالی برای خود یا دیگری تحصیل کند علاوه بر رد مال به صاحب آن‌ به حبس از یک تا پنج سال یا جزای نقدی از بیست تا یکصد میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.

10. Article 8 Budapest convention – Computer-related fraud
Each Party shall adopt such legislative and other measures as may be necessary to establish as criminal offences under its domestic law, when committed intentionally and without right, the causing of a loss of property to another person by:
a     any input, alteration, deletion or suppression of computer data,
b     any interference with the functioning of a computer system,
with fraudulent or dishonest intent of procuring, without right, an economic benefit for oneself or for another person.

11. ایرادات به ماده 67
رویکرد ماده 67 به کلاهبرداری رایانه ای بیشتر رویکرد سنتی است و رایانه را صرفاً در حد وسیله ارتکاب جرم یا وسیله تحصیل مال می داند.
کلاهبرداری در جه زمینه ای است؟ بنظر می رسد از آنجاییکه قانون تجارت الکترونیک یک قانون خاص مبادلات الکترونیک است طبیعتا جرائم پیش بینی شده نیز منصرف به مبادلات الکترونیک باشد
دقیقا مشخص نیست که فعل مادی کلاهبرداری رایانه ای چیست. سو استفاده یا استفاده غیر مجاز از داده پیام ها یا ارتکاب افعالی نظیر ورود، محو، توقف داده پیام، مداخله در عملکرد برنامه یا سیستم رایانه ای و غیره.
دوم اينكه اين ماده بدون ملاحظه فضاي سايبر كه در آن كاربران براي همديگر ناشناخته هستند باز از جزء «فریفتن دیگران» سود جسته است و حال آنکه به نظر می رسد این شرط در اینترنت لازم نباشد
تبصره اين ماده با تكرار ايراد تبصره 2 ماده يك قانون تشديد براي شروع به جرم كلاهبرداري رايانه اي حداقل مجازات مقرر در ماده را پيش بيني كرده است و حال آنكه در شروع به جرم اصولاً نتیجه مجرمانه حاصل نمی شود تا درباره جزای نقدی با احتساب معادل مال ماخوذه حکم دهیم
مضافا اینکه مشخص نیست حکم به حداقل جزای نقدی با توجه به نسبی بودن آن (معادل مال) چگونه و به چه میزان است بنابراین قاضی محکمه در شروع به کلاهبرداری اصولا نباید جزای نقدی را مورد حکم قرار دهد.

12. اگر عمل مجرمانه، کلاهبرداری رایانه‌ای و یا همان کلاهبرداری محض محسوب شد، به چه ماده‌ای باید استناد کرد؟ به ماده 13 قانون جرایم رایانه‌ای یا ماده 67 قانون تجارت الکترونیک ؟
قانون جرایم رایانه‌ای موخر بر قانون تجارت الکترونیک می‌باشد ولی دقت در عبارت ماده 67 قانون تجارت الکترونیک مضمون را به واقعیت نزدیک می‌کند. در صدر ماده 67 آمده است که
«هر کس در بستر مبادلات الکترونیکی»، در حالی که در ماده 13 قانون جرایم رایانه‌ای بعد از عبارت «هر کس» مستقیما وارد اقسام عنصر مادی شده است. شاید بتوان تفکیک قایل شد که اگر کلاهبرداری در حین یک مبادله الکترونیکی باشد (یعنی آن مبادله الکترونیکی قطعا دو طرف داشته باشد. به عنوان نمونه یک طرف شخص حقوقی می‌باشد و طرف دیگر شخص حقیقی و معامله به وسیله رایانه ‌باشد) باید در بستر همان مبادله الکترونیکی مندرج در ماده 67 تعیین تکلیف شود.
پس تفاوت بین کلاهبرداری سنتی و کلاهبردازی محض رایانه ای این است که مقدمات و شیوه وقوع هر یک متفاوت است.
تفاوت دیگر در این است که در دومی: همین که کلاهبردار «به طور غیرمجاز» با تغییر و تحول در داده‌ها وجه یا مال یا منفعت یا خدمات یا امتیازات، مالی برای خود یا دیگری تحصیل کند، مجرم محسوب می‌شود.
تفاوت جدی و اساسی دیگر در گستره و حیطه ارتکاب این دو نوع جرم است
میزان مجازات سنت و رایانه ای 67

13. انواع کلاهبرداری رایانه ای
مرکز دادخواهی کلاهبرداری اینترنتی که مقر آن در آمریکا است با همکاری اداری تحقیقات جنایی فدرال و مراکز ملی جرایم یقه سفید، پس از یک سال مطالعه و بررسی مستمر در سال مجموعا کلاهبرداری رایانه ای را بر نه قسم دسته بندی کرد
کلاهبرداری از مؤسسات مالی
) کلاهبرداری در ارتباطات
)کلاهبرداری از بیمه
کلاهبرداری در زمینه سرمایه گذاری
کلاهبرداری در بازی
کلاهبرداری در کسب منفعت
کلاهبرداری از دولت
کلاهبرداری در سرمایه گذاری
کلاهبرداری از اعتماد دیگران

14. صلاحیت با کدام مرجع است؟
در رأی وحدت رویه شماره ۷۲۹ ـ ۱/۱۲/۱۳۹۱ هیأت عمومی دیوان عالی کشور آمده است: «نظر به اینکه در صلاحیت محلی، اصل صلاحیت دادگاه محل وقوع جرم است و این اصل در قانون جرایم رایانه‌ای نیز مستفاد از ماده ۲۹ مورد تأکید قانون‌گذار قرار گرفته، بنابراین در جرم کلاهبرداری مرتبط با رایانه هرگاه تمهید مقدمات و نتیجه حاصل از آن در حوزه‌های قضایی مختلف صورت گرفته باشد، دادگاهی که بانک افتتاح‌کننده حساب زیان‌دیده از بزه که پول به طور متقلبانه از آن برداشت شده در حوزه آن قرار دارد صالح به رسیدگی است. بنا به مراتب آرا شعب یازدهم و سی و دوم دیوان عالی کشور که براساس این نظر صادرشده به اکثریت آرا صحیح و قانونی تشخیص و تأیید می‌گردد. این رأی طبق ماده ۲۷۰ قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور کیفری در موارد مشابه برای شعب دیوان عالی کشور و دادگاه‌ها لازم‌الاتباع است.»

15. منابع و ماخذ
بررسی عوامل موثر بر کشف جرم کلاهبرداری رایانه ای،اکبر وروایی، سید شمس الدین میرزکی، جمال تراز
کلاهبرداری رایانه ای، سید مهدی رفوگر- برگرفته از سایت بانک مقالات حقوقی
کلاهبرداری رایانه ای، محمد حسن دزیانی
قانون جرایم رایانه ای، اسماعیل نامور-راحله فوجردی- محمد طاهر اسلامی
Computer and Internet Fraud, available at: Computer and Internet