1. مروری بر شاخص های مسکن روستائی و مصرف حامل های انرژی
مهندس ملک افضلی
رئیس اداره کنترل عوامل محیطی موثر بر سلامت

3. تکالیف در برنامه پنجم توسعه :
ماده148ـ دولت مکلف است جهت اصلاح الگوی بهره‌برداری از جنگلها، مراتع و آب و خاک اقدامات زیر را انجام دهد
الف ـ جایگزینی سوخت فسیلی  و انرژی‌های تجدیدپذیر به جای سوخت هیزمی
ماده185ـ به‌منظور بهره‌برداری بهینه از منابع طبیعی و پایه، نظام شاخصهای پایداری محیطی تا سال دوم برنامه در چهارچوب موارد ذیل تهیه و به اجراء در می‌آید:
د ـ تعیین ضوابط و معیارهای پایداری ناظر بر متعادل‌سازی بار محیطی و کنترل اثرات توسعه بر محیط طبیعی و انسانی
ماده194ـ دولت مکلف است به منظور بهبود وضعیت روستاها در زمینه سیاستگذاری، برنامه‌ریزی، راهبری، نظارت و هماهنگی بین دستگاههای اجرائی، ارتقاء سطح درآمد و کیفیت زندگی روستائیان و کشاورزان و کاهش نابرابری‌های موجود بین جامعه روستایی، عشایری و جامعه شهری، حمایت لازم را از اقدامات زیر به‌عمل آورد:
هـ بهسازی، نوسازی، بازسازی و ایمن‌سازی ساختار کالبدی محیط و مسکن روسـتایی مبتـنی بر الگوی معماری اسـلامی ـ ایرانی با مـشارکت مـردم، دولـت و نهادهای عمومی

4. دسترسی به منابع پایدار و ایمن آب آشامیدنی
دسترسی به تسهیلات بهداشتی مناسب
بهره مندی از محل سکونت مناسب
دسترسی به الکتریسیته و برق
دسترسی به منابع و سوخت مناسب
دسترسی به سیستم حمل و نقل مناسب ( ارتباط بین روستا و به نقاط شهری)
بهره مندی از خدمات مراکز بهداشتی
دسترسی به خدمات آموزشی
دسترسی به خدمات ارتباطی

6. شاخص های بین المللی توسعه پایدار مرتبط با بخش بهداشت محیط

8. اطلاعات خانوار روستائی
فرم شماره 1 پرونده خانوار ( در نظام شبکه )
وضعیت محل سکونت و کارگاه خانگی از نظر بهداشت محیط و حرفه ای
مجموعه کتب آموزشی بهورزی (بهداشت محیط) (تاریخ انتشار 1380)
فصل دوم : بهداشت مسکن و اماکن عمومی
فصل ششم : فرم های بهداشت محیط
مجموعه کتب آموزشی بهورزی (بهداشت محیط )
فصل ششم: فرم های بهداشت محیط
مجموعه کتب آموزشی بهورزی (بهداشت محیط ) فصل ششم: فرم های بهداشت محیط

10. ارزیابی و تعيين وضعیت موجود خانوارها مصرف کننده سوخت جامد
آلودگی هوا : یکی دیگر از جنبه های آلودگی هوا در منازل ، خانوارهای روستائی هستند که به جهت تامین آب گرم برای مصارف بهداشتی، پخت و پز، طبخ نان و گرمایش از حامل های انرژی به شکل فضولات دامی، چوب و فرآورده های آن و یا ضایعات کشاورزی بهره می گیرند. عمدتاً این دسته از خانوارها در نقاط سردسیر کوهستانی و مناطق روستاهای جنگل نشین قرار داشته و گروه های آسیب پذیر ما زنان و کودکان می باشند. نقشه پراکندگی مصرف کنندگان سوخت جامد در گزارش سال 2012 سازمان بهداشت جهانی ارائه شده است.

11. ارزیابی و تعيين وضعیت موجود
آلودگی هوا : از جنبه های آلودگی هوا در منازل ، خانوارهای روستائی هستند که به جهت تامین آب گرم برای مصارف بهداشتی، پخت و پز، طبخ نان و گرمایش از حامل های انرژی به شکل فضولات دامی، چوب و فرآورده های آن و یا ضایعات کشاورزی بهره می گیرند. عمدتاً این دسته از خانوارها در نقاط سردسیر کوهستانی و مناطق روستاهای جنگل نشین قرار داشته و گروه های آسیب پذیر ما زنان و کودکان می باشند. نقشه پراکندگی مصرف کنندگان سوخت جامد در گزارش سال 2012 سازمان بهداشت جهانی ارائه شده است.

14. تهیه منابع حامل های انرژی در نقاط مختلف روستائی

15. عمده ترین کاربرد سوخت جامد در خانوارهای روستائی پخت نان می باشد

16. محل طبخ غذا در خانوارهای روستائی
چالش :
ضوابط بهداشت محل طبخ رعایت نمی شود
مواجهه با آلاینده های منتشره از سوخت جامد

20. Emissions along the energy ladder

21. اهمیت چگونگی مصرف سوخت و حامل های انرژی از جنبه های ذیل حائز اهمیت می باشد : - انتشار آلاینده های هوا - ابتلا به گروهی از بیماریها وتغییر در شاخص های سلامت - مصرف بی رویه منابع سوختی - تخریب محیط زیست و کاهش منابع سوختی - انتشار گازهای گلخانه ای و تغییرات آب و هوائی در سطح جهانی

22. مصرف بهینه سوخت و حامل های انرژی در خانوارهای روستائی
کاهش انتشار آلاینده ها
با محدود کردن شعله های باز ، نصب دودکش و اصلاح اجاق های سنتی
کاهش مصرف منابع سوختی
جلوگیری از هدر رفتن انرژی گرمائی
حفظ سلامت
کاهش مواجهه در برابر آلاینده های متصاعده از منبع سوختی از لحاظ زمانی و نوع منبع انرژی
حفظ محیط زیست
کاهش تخریب محیط زیست و استحصال از منابع طبیعی موجود در منطقه
جلوگیری از مهاجرت
تامین احتیاجات ضروری و روزانه جمعیت روستا جهت تهیه غذا و بهبود وضعیت رفاه و زندگی روزانه

23. کنترل منابع انتشار آلاینده کنترل از طریق اقدامات فردی
راهکارهای کاهش انتشار آلاینده ها ناشی از مصرف سوخت و حامل های انرژِی
کنترل منابع انتشار آلاینده
بهینه سازی محیط زندگی
کنترل از طریق اقدامات فردی
بهبود کیفیت وسایل پخت و پز
بهبود وضعیت اجاقهای مصرف کننده بیومس فاقد دودکش
بهبود کیفیت اجاق ها از طریق نصب دودکش
استفاده از منبع سوختی گوناگون برای پخت و پز
خانه داری مناسب
استفاده از انرژی های پاک برای پخت و پز و گرمایش
بهبود وضعیت تهویه در منزل
هود / محل های شعله باز
پنجره ها و منافذ تهویه
طراحی و موقعیت آشپزخانه و محل اجاق ها
رف ها و سکوههای محل های پخت و پز
قرارگیری اجاق ها در ارتفاع مناسب
کاهش مواجهه برای گروههای هدف نسبت به منابع مولد
خشک بودن مواد سوختی
نگهداری و مراقبت مناسب از وسایل گرمایشی و پخت و پز
کاهش مواجهه در برابر دود و آلاینده های متصاعده
دور نگهداشتن کودکان از منابع سوختی آلاینده

24. بهبود کیفیت وسایل پخت و پز با محدود کردن شعله های باز
بهبود کیفیت اجاق ها از طریق نصب دودکش

25. جلوگیری از هدر رفتن انرژی گرمائی
کاهش انتشار آلاینده ها
با محدود کردن شعله های باز ، نصب دودکش و اصلاح اجاق های سنتی
کاهش مصرف منابع سوختی
جلوگیری از هدر رفتن انرژی گرمائی
حفظ سلامت
کاهش مواجهه در برابر آلاینده های متصاعده از منبع سوختی از لحاظ زمانی و نوع منبع انرژی
حفظ محیط زیست
کاهش تخریب محیط زیست و استحصال از منابع طبیعی موجود در منطقه
جلوگیری از مهاجرت
تامین احتیاجات ضروری و روزانه جمعیت روستا جهت تهیه غذا و بهبود وضعیت رفاه و زندگی روزانه
استفاده بیش از حد از منابع طبیعی پیرامون روستا باعث تغییر در اکوسیستم طبیعی شده ، فقر محیط سبب آسیب به شرایط اجتماعی و اقتصادی منطقه می گردد که در طولانی مدت تخلیه نهادهای اجتماعی محلی نظیر روستاها را بهمراه خواهد داشت .

26. حفظ محیط زیست با انرژی های پاک
انرژی باد
انرژی خورشیدی
انرژی زمین گرمائی
نقاطی که از حمام های خورشیدی استفاده می کنند

27. گرمايش آب :
تقريبا يك پنجم انرژي مصرفي خانوار صرف توليد آب گرم بهداشتي ميشود.
پخت و پز :
وسايل پخت پز به دليل حداكثر گرمايي كه توليد مي كنند در رده بزرگترين مصرف كنندگان انرژي در خانه قرار دارند.

28. شناسائی خانوارهای روستائی مشمول ارتقاء کیفیت زندگی
برخی مشارکت های مردمی در جهت بهبود کیفیت زندگی روزانه ، استفاده بهینه از منابع انرژی و کاهش بار بیماریهای مرتبط
شناسائی خانوارهای روستائی مشمول ارتقاء کیفیت زندگی

29. برخی مشارکت های مردمی در جهت بهبود کیفیت زندگی روزانه ، استفاده بهینه از منابع انرژی و کاهش بار بیماریهای مرتبط
تشکیل جلسات کمیته بین بخشی و بررسی محیطی براساس نتایج ارزشیابی و نیاز سنجی خانوار

30. برخی مشارکت های مردمی در جهت بهبود کیفیت زندگی روزانه ، استفاده بهینه از منابع انرژی و کاهش بار بیماریهای مرتبط
اقدامات اجرائی جهت رفع مشکلات موجود و بهبود کیفیت زندگی و کمک به ارتقاء سلامت جمعیت روستا

31. برخی مشارکت های مردمی در جهت بهبود کیفیت زندگی روزانه ، استفاده بهینه از منابع انرژی و کاهش بار بیماریهای مرتبط
اقدامات اجرائی جهت رفع مشکلات موجود و بهبود کیفیت زندگی و کمک به ارتقاء سلامت جمعیت روستا

32. برنامه های مداخله ای در کاهش مواجهه با آلاینده های ناشی از سوخت جامد در خانوارهای روستائی و ارتقاء شاخص های سلامت
1- آموزش به زنان خانوار
2- بهبود شاخص های بهداشت محیط خانوار
3- آموزش های فنی و تکنیکی لازم جهت ارتقاء نحوه مصرف سوخت جامد با اننتشارآلایندگی کمتر
4- ارتقاء و اصلاح اجاقهای پخت و پز و بخاریهای سنتی
5- استفاده بهینه از حامل های انرژی به جهت کاهش اننتشار آلاینده ها
6- بهبود و اصلاح منازل روستائی و محل های پخت و پز
7- فراهم نمودن دسترسی به حامل های انرژی مناسب برای گرمایش و پخت و پز
8- جایگزینی منابع سوختی پاک بجای مصرف سوخت های جامد
9- مدیریت پسماند و فضولات حیوانی در روستا
10- اقدامات مراقبتی و اجرای موازین قانونی به منظور کاهش تخریب عرصه های طبیعی ( جنگل و مراتع ) توسط خانوارهای جنگل نشین
اقدامات کوتاه مدت
اقدامات بلند مدت

35. با تشکر از توجه شما