1. Líffæra og lífeðlisfræði 103 Guðrún Narfadóttir
4. Kafli: Vefir
Líffæra og lífeðlisfræði 103
Guðrún Narfadóttir

2. Vefur / líkamsvefur (tissue)
Vefur er hópur svipaðra frumna, oftast af sama stofni, sem starfa saman
Til vefjarins tilheyrir líka millifrumuefnið (matrix)
Meginvefjaflokkar líkamans eru:
Þekjuvefur (epithelial tissue)
Stoðvefur (connective tissue)
Vöðvavefur (muscle tissue)
Taugavefur (nervous tissue)

3. Þekjuvefur (epithelium)
Undirflokkar þekjuvefjar:
yfirborðsþekja (covering and lining epithelium)
Hefur alltaf frítt yfirborð
kirtilþekja (glandular epithelium)
Innkirtlar og útkirtlar

4. Einkenni þekjuvefjar Frumur þétt saman, lítið millifrumuefni
Myndar þekju úr einu eða fleiri frumulögum
Grunnhimna (basement membrane) tengir vefinn við undirliggjandi bandvef
Hefur ekkert blóðflæði
Er taugatengdur (has nerve supply)
Hefur mikla endurnýjunarhæfni

5. Yfirborðsþekja Flokkun yfirborðsþekju byggir á: Lögun frumna
Flögulaga (squamose)
Teningslaga (cuboidal)
Stuðlalaga (columnar)
Uppröðun frumna
Eitt lag (simple)
Mörg lög (stratified)
Fölsk marglaga þekja (pseudostratified)
Dæmi:
einföld flöguþekja í lungnablöðrum og háræðum
marglaga flöguþekja í húð
einföld stuðlaþekja í þörmum

6. Kirtilþekja (glandular epithelium)
Kirtill er ein fruma eða frumuhópur sem myndar og seytir efnum
Innkirtlar (endocrine glands) (table 4.1J)
kallast líka lokaðir kirtlar
eru án kirtilrása
seyta hormónum út í blóðið
Útkirtlar (exocrine glands) (table 4.1K)
kallast líka opnir kirtlar
hafa kirtilrásir
seyta efnum út um húð eða út í meltingarveg

7. Stoðvefur (connective tissue)
Algengasta vefjagerðin
Gerður úr frumum og millifrumuefni (matrix)
Millifrumuefnið
er úr grunnefni (ground substance) og þráðum (fibers)
hlutfallslega mikið millifrumuefni miðað við frumur
Hefur ríkulegt blóðflæði
nema brjósk, sinar og liðbönd sem eru án blóðflæðis
Hefur taugatengingu
brjósk er þó undantekning

8. Frumur í stoðvef Frumur eru breytilegar eftir vefjagerð
t.d. blóðkorn í blóði og beinfrumur í beinvef
Algengar frumugerðir í stoðvef
Fibroblastar (þráðmyndunarfrumur)
Macrophagar (átfrumur)
Mastfrumur (mynda histamín)
Fitufrumur

9. Millifrumuefni (matrix) í stoðvef
Milli frumna er grunnefni með próteinþráðum
Þræðirnir eru þrenns konar:
Stífir kollagenþræðir
t.d. í beinum og sinum
Teygjuþræðir
t.d. í húð, æðum og lungum
Netjuþræðir
t.d. milli fitufrumna og í eitlum

10. Flokkun stoðvefjar Laus bandvefur (loose connective tissue)
Þéttur bandvefur (dense connective tissue)
Bein (bone tissue)
Brjósk (cartilage)
Blóð (blood tissue)
Vessi (lymph)

11. Flokkun á lausum bandvef
Laus almennur bandvefur (areolar connective tissue)
Fituvefur (adipose tissue)
Netjubandvefur (reticular connective tissue)
Í lausum bandvef er hlutfallslega meira af
grunnefni en þráðum

12. Laus almennur bandvefur (table 4.2A)
Margar frumugerðir
Milli frumna er mjúkt grunnefni með kollagenþráðum, teygjuþráðum og netjuþráðum
Vefurinn er mjúkur og teygjanlegur
Finnst víða í líkamanum, m.a. í undirhúð og slímhimnum
Myndar fylliefni milli líffæra

13. Fituvefur (table 4.2B) Fitufrumur (adipocytar)
mynda mestan hluta vefjarins
stór fitudropi fyllir frumuna að mestu
Fituvefur er m.a. í undirhúð, milli líffæra og í gulum beinmerg
Hlutverk fituvefjar er forðanæring, einangrun og stuðningur

14. Netjubandvefur (table 4.2C)
Í netjubandvef eru netjufrumur (reticulocytar)
Milli frumnanna eru netjuþræðir
Vefurinn er í líffærum ónæmiskerfisins svo sem í lifur, eitlum og milta

15. Þéttur bandvefur Flokkun: Þéttur reglulegur bandvefur (4.2D)
Þéttur óreglulegur bandvefur (4.2E)
Teygjanlegur bandvefur (4.2F)
Í þéttum bandvef er hlutfallslega meira af þráðum en grunnefni. Þræðirnir auka styrk

16. Brjóskvefur
Í brjóski er brjóskfrumur (chondrocytar) sem liggja í lónum (lagunae) stakar eða fleiri saman
Í millifrumuefninu eru ýmist kollagen- eða teygjuþræðir
Brjóskvefur hefur hvorki blóðflæði né taugatengingu

17. Flokkun brjóskvefjar Glærbrjósk (hyaline cartilage) (table 4.2G)
milli frumna eru fínlegir kollagenþræðir
algengasta brjóskgerðin
Trefjabrjósk (fibrocartilage) (table 4.2H)
milli frumna eru stífir kollagenþræðir
er t.d. í brjóskþófum milli hryggjarliða
Gulbrjósk (elastic cartilage) (table 4.2I)
milli frumna eru teygjuþræðir
er t.d. í eyrum

18. Beinvefur Flokkun: Þétt bein (compact bone) Frauðbein (spongy bone)
Gert úr hringlaga einingum sem kallast Havers kerfi
Frauðbein (spongy bone)
Gert úr beinbjálkun
Aðsetur rauða beinmergsins
Nánari umfjöllun um beinvef í 6. kafla

19. Fljótandi stoðvefur Blóð Vessi Blóðvökvi (plasma) u.þ.b.55%
Blóðkorn u.þ.b.45%
rauð blóðkorn (erythrocytar) flytja súrefni
hvít blóðkorn (leucocytar) sjá um varnir líkamans
blóðflögur (thrombocytar) sjá um stöðvun blæðinga
Vessi
tær vökvi, staðsettur í vessaæðum
líkist blóðvökva, en hefur minna próteininnihald
hefur nokkrar frumugerðir
Nánari umfjöllun um blóð og vessa í LOL203 (kaflar 14 og 17)

20. Vöðvavefur Frumur vöðvavefjar eru sérhæfðar til samdráttar
Við vöðvasamdrátt er efnaorku (ATP) breytt í hreyfiorku
Vöðvavefur er flokkaður í:
Beinagrindarvöðva (skeletal muscle)
Slétta vöðva (smooth muscle)
Hjartavöðva (cardiac muscle)
Nánari umfjöllun um vöðvavef í 8. kafla

21. Taugavefur Taugavefur Frumur í taugavef:
tekur á móti áreiti (stimuli) og breytir því í taugaboð
flytur boðið áfram til annarra taugafrumna, vöðvafrumna eða kirtla
Frumur í taugavef:
Taugafrumur (neurones) eru sérhæfðar boðfrumur
Taugatróð (neuroglia) flytur ekki boð en sér um ýmsa aðra starfsemi taugavefjarins
Nánari umfjöllun um taugavef í 9. kafla

22. Himnur líkamans Líkaminn er þakinn og fóðraður af himnum
Himnurnar eru gerðar úr þekjuvef og undirliggjandi bandvef
Himnunum má skipta í flokka:
Slímhimnur (mucosa)
Klæða holrými sem opnast út á yfirborð, t.d. meltingarveg
Háluhimnur (serosa)
Klæða líffæri að utan og líkamshol (brjósthol og kviðarhol) að innan
Húð (cutis)
Klæðir líkamann að utan
Liðhimnur
Hafa ekki þekjuvef
Klæða liðhol að innan og mynda liðvökva