1. Fe`l - فعل
Tayyorladi: Saidova D.

2. Mavzu: Hozirgi zamon fe’l negizining yasalishi
Reja:
Hozirgi – kelasi zamon fe’li.
Hozirgi-kelasi zamon fe’lining shaxs-son qo-shimchalarida tuslanishi.
Qo’shma fe’llarning kantakt va distant holati.

3. Fe`l - فعل آمدن –omadan (kelmoq), خوردن -xo`rdan (yemoq),
Forscha fe`llar lug`atlarda har doim masdar shaklida beriladi. Fe`lning bu shakli shaxs, son va zamonni bildirmagani uchun ham fe`lning noaniq shakli deb nomlanadi. Masdar fe`lning otga yaqin shakli bo`lib, ham fe`llik, ham otlik belgilariga ega. Forscha fe`llarning noaniq shakli har doim دن –dan, تن-tan, يدن-idan qo`shimchalari bilan tugallangan bo`ladi.
Masalan;
آمدن –omadan (kelmoq),
خوردن -xo`rdan (yemoq),
رفتن-raftan(bormoq,ketmoq

4. Fors tilida o`tgan zamon fe`l negizi oddiy yo`l bilan fe`lning noaniq shaklidan
ن – an qismini olib tashlash orqali yasaladi. Hozirgi zamon fe`l negizining yasalishi esa
Birmuncha qiyin bo`lib, ma`lum bir qoidaga bo`ysunmagan holda yasaladi.
Masalan;
رفتن raftan – رو ro`u (bormoq)
نشستن neshastan – نشين neshin (o`tirmoq)
دادن dodan – ده deh (bermoq)
ديدن didan - بين bin (ko`rmoq)
شستن sho`stan - شو shu (yuvmoq)
خوردن xo`rdan - خورxo`r (yemoq, ichmoq)
بر داشتن bar – doshtan - بر دار bar – dor (ko`tarmoq)
زدن zadan زن - zan ) urmoq)
كردن kardan - كن ko`n (qilmoq).

5. Bu misollardan ko`rinib turibdiki, fe`larning hozirgi zamon fe`l negizining yasalishi faqat ularni takrorlash, yodlash va mashq qilish orqali o`zlashtirish mumkin.

6. HOZIRGI KELASI ZAMON FE`LI-
مضارع اخبارى (mo`zore`-e axbore)
Hozirgi- kelasi zamon fe`li hozirgi fe`l negizi oldiga مى mi-old qo`shimchasi va oxiriga shaxs –son qo`shimchalarini qo`shish orqali yasaladi.

7. Hozirgi –kelasi zamonda ishlatiladigan shaxs-son qo`shimchalari o`tgan zamon fe`lida ishlatiladigan shaxs – son qo`shimchalaridan faqat 3-shaxs birlikda ferq qiladi. Hozirgi - kelasi zamon fe`lining tuslanishida urg`u مي-old qo`shimchasiga tushadi Masalan خواندن xondan –خوان xon (o`qimoq)
fe`lining tuslanishini ko`raylik.
mo`frad -مفرد
من مى خوانم man mixonam - men o`qiyapman, o`qiyman.

8. من مى حوانم -man mixonam- men o`qiyapman
تو مى خوانم to` mixoni – sen o`qiyapsan, o`qiysan. او
مى خواند u mixonand – u o`qiyapti, o`qiydi
ما مى خوانيم mo mixonim – biz o`qiyapmiz, o`qiymiz.
شما مى خوانيد sho`mo mixonid – siz o`qiyapsiz, o`qiysiz.
انها مى خوانند onho mixonand – ular o`qiyaptilar, o`qiydilar.

9. mi – old qo`shimchasi ko`makchi fe`lga qo`shiladi.
M; بر گشتنbar - gashtan بر گرد bar- gard (qaytmoq) perifksli fe`lini tuslanishi.
men qaytyapman.- man bar –migardam - من بر مى گردم
sen qaytyapsan - to` bar – migardi- تو بر مى گردى
u qaytyapti- u bar - migardad - او بر مى گردد

10. Hozirgi –kelasi zamonda ishlatiladigan shaxs-son qo`shimchalari o`tgan zamon fe`lida ishlatiladigan shaxs – son qo`shimchalaridan faqat 3-shaxs birlikda ferq qiladi. Hozirgi - kelasi zamon fe`lining tuslanishida urg`u مي-old qo`shimchasiga tushadi Masalan خواندن xondan –خوان xon (o`qimoq)
fe`lining tuslanishini ko`raylik.
mo`frad -مفرد
من مى خوانم man mixonam - men o`qiyapman, o`qiyman.

11. Qo`sma fe`llarning tuslanishi

12. Shaxs – son qo`shimchalari
مفرد
1 - shaxs
م - am
2 – shaxs
ى - I
3 – shaxs
د- Ad
جعم
1- shaxs
يم - im
يد - id
. ند -and.

13. مفرد men ishlayapman, ishlayman- man kor miko`nam - من كار مى كنم
sen ishlayapsan, ishlaysan- to` kor miko`ni - تو كار مى كنى
u ishlayapti, ishlaydi- u kor miko`nand – مى كند او كار
جمح
biz ishlayapmiz, ishlayman- mo kor miko`nim ما كار مى كنيم

14. ular ishlayaptilar, ishlaydilar onho kor miko`nand - انها كار مى كنند
siz ishlayapsiz, ishlaysiz - sho`mo kor miko`nid – . شما كار مى كنيد
ular ishlayaptilar, ishlaydilar onho kor miko`nand - انها كار مى كنند
Hozirgi – kelasi zamon fe`l negiziga diftong o`u bilan tugagan bo`lsa, unga shaxs – son qo`shimchalari qo`shilganda av deb talaffuz etiladi.
رفتن raftan fe`lning negizi رو ro`u bo`lib, tuslanganda رو rav, شدن sho`dan fe`lining negizi شو shav deb o`qiladi

15. yoki و –u bilan tugagan bo`lsa, shaxs – son qo`shimchalari oldidan 1-shaxs birlik va 3-shaxs birlik va ko`plikda bir ى – yo qolgan shaxslarda esa shaxs – son qo`shimchalari oldidan bir ه - hamza belgisi orttirilib yoziladi.
Hozirgi – kelasi zamon fe`lining bo`lishsiz shakli مى old - qo`shimchasi oldiga urg`uli نه na – inkor yuklamasini qo`shish orqali yasaladi M; men bormayman- man namiravam – men bormayman- من نه مى روم .
u qaytmaydi -u bar – namigardad او بر نمى گردد.

16. Hozirgi – kelasi zamon fe`li quyidagi ma`nolarni anglatadi;
Ish – harakatning hozir, gapirib turgan paytning o`zida bajarilayotganini bildiradi.
Masalan:
دانشجو به دانشير جواب مى دهد
doneshju be donishyor javob midehad – talaba o`qituvchiga javob beryapti.

17. Ish – harakatning umuman , doimiy bo`lib turishini anglatadi.
ما هر روز صبح ورزش مى كنيم
mo har ruz so`bh varzesh miko`nim – biz har kuni ertalab badantarbiya qilamiz.
زمين دور خگردد zamin do`ur-e زمين دور خگردد ورشيد مى xo`rshid migardad – yer quyosh atrofida aylanadi.

18. Qo`shma fe`llarning kontakt va distant holati
Gapda qo`shma fe`llarning ot qismi ko`makchi fe`l bilan yonma – yon kelib, ular orasida gapning boshqa bo`laklari bo`lmasa, bu holat qo`shma felning kontakt holati deyiladi.
doneshjuyon so`hbat miko`nand – دانشجويان صحبت مى كنند
talabalar suxbatlashyaptilar.
Qo`shma fe`lning ot qismi bilan ko`makchi fe`li bir – biridan ajralib, orasida gapning boshqa bo`laklari kengaygan bo`lsa, bu holat qo`shma fe`lning distant holati deyiladi.

19. Fors tilida hamma fe`llar distant holatda uchramaydi, faqat ba`zilari distant holatda ishlatilishi mumkin.
minmoq, o`tirmoq- savor sho`dan - سوارشدن.
kirmoq - doxel sho`dan- داخل شدن
mashg`ul bo`lmoq, shug`ullanmoq- mashg`ul sho`dan –مشغول شدن
Misollar;
men otga mindim- man savor-e asb sho`dam – من سوار اسب شدم

20. Fors tilida hamma fe`llar distant holatda uchramaydi, faqat ba`zilari distant holatda ishlatilishi mumkin.
minmoq, o`tirmoq- savor sho`dan - سوارشدن.
kirmoq - doxel sho`dan- داخل شدن
mashg`ul bo`lmoq, shug`ullanmoq- mashg`ul sho`dan –مشغول شدن
Misollar;
men otga mindim- man savor-e asb sho`dam – من سوار اسب شدم

21. biz fors tili kitobini o`qish bilan mashg`ulmiz.
doneshjuyon doxel-e kelos-e dars sho`dand – talabalar auditoriyaga kirdilar.
ما مشغول خواندن كتاب فارسى هستيم mo mashg`ul-e xondan-e ketob-e forsi hastim
biz fors tili kitobini o`qish bilan mashg`ulmiz.

22. Qoidaga ko`ra bunday bo`lishi kerak,
Ba`zan sheriyatda yoki folklor xarakteridagi asarlarda hozirgi –kelasi zamon fe`lining old qo`chimchasi مى mi tushib qolishi mumkin, lekin gap mazmunidan ma`nosi anglashib olinadiا
از نيك نيك ايد از بد بد ايد
az nik nik oyad, az bad bad oyad
– yaxshidan yaxshi keladi, yomondan yomon keladi.
Qoidaga ko`ra bunday bo`lishi kerak,
نيك نيك مى ايد از بد بد مى ايد از
az nik nik mioyad az bad bad mioyad.