1. مروري كوتاه بر تك ياخته هاي انگلي

2. Protozoa پروتوزوآ یا تک یاخته:
بدوي ترين موجودات حيواني ، تك سلولي كه همه اعمال حیاتی مانند متابولیسم، تغذیه وتکثیر را به تنهایی و با تقسيمات مختلف انجام می دهند.
  تک یاخته ها به اشکال گوناگون مانند گرد، آمیبی، بیضی، گلابی شکل، سوزنی، هلالی و دوکی مشاهده می شوند و از 1 تا 200 ميكرون متغيير هستند
به لحاظ ساختماني هر تك ياخته از دو قسمت تشكيل شده است : سيتوپلاسم و نوكلئوپلاسم( يا هسته )
سيتوپلاسم غالباً داراي لايه خارجي نازك و شفافي است تحت عنوان اكتوپلاسم و قسمت داخلي اش كه پر حجم ، دانه دار و نسبتاً پيچيده است ، اندوپلاسم گويند.
اكتوپلاسم ، حركت ، بلعيدن غذا ، تنفس و حفاظت از تك ياخته را به عهده دارد.
اندوپلاسم دانه دار هم در تغذيه و با وجود هسته در تكثير تك ياخته نقش دارد. افزون بر آن ممكن است داراي حفره تغذيه اي ، حفره جهت ذخائر غذايي ، اجسام خارجي ، حفرات انقباضي و در بعضي گونه ها اجسام كروماتوئيدي (chromatoidal bodies) نيز باشد. عمل حفرات انقباضي تنظيم فشار اسمزي و خارج كردن مواد زائد است.

3. حركت تك ياخته ها اندامک های حرکتی:
   الف) پای کاذب: به شکل زائده ای از غشا بوجود آمده و سیتوپلاسم به درون آن جاری می شود و تک یاخته را به حرکت در می آورد. این اندامک خاص آمیب هاست.
  نكته:  آمیبوئید ، شکلي از هر تک یاخته ای است که در مرحله ای از زندگی خود پای کاذب تولید می کند.
  ب) تاژک: جسم شلاقی شکل است که از نقطه ای به نام بازال بادی یا بلفاروبلاست منشا می گیرد.
  ج) مژه: شبیه تاژک است و از نقطه ای بنام بازال بادی منشا می گیرد. اندازه آن کوتاهترازتاژک  است و معمولا” به تعداد فراوان در تمام سطح تک یاخته وجود دارند.
غشاء مواج Undolating membraneغشاء توري مانندي منشعب از اكتوپلاسم كه در اشكال تريپانوزومي ديده مي شود.

4. هسته به اشكال متعددي ديده مي شود، معروف ترين آنها شامل :
حبابی: در داخل حباب جسم متراکم و کوچکتری به نام  کاریوزوم یا هستک وجود دارد مثل آمیبها.
متراکم: از ماده کروماتینی متراکم تشکیل شده است که به شکل توده ارغوانی مشاهده می شود.  مثل هسته انگل های مالاریا
         از نظر تعداد هم :
در بعضی تک یاخته ها دو هسته وجود دارد. كه در بعضی دو هسته مشابه و یکسان دارند مانند ژیاردیا
  در تعدادي هم ٢ هسته دارند ولی از نظر شکل و عمل متفاوت هستند مثل مژه داران
در مراحلی از زندگی تک یاخته ها ممکن است تعداد هسته ها زیاد شود، مثلا” تبدیل شدن به کیست

5. توليد مثل تك ياختگان
   تکثیر تك ياخته ها به دو روش جنسی و غیر جنسی انجام میشود.
  در نوع جنسي روشهاي آميختگي ، سينگامي و اسپروگوني(به تک یاخته محصول این تقسیم مروزوئیت گفته میشود. ) ديده مي شود.
در فرم تقسیم جنسی سینگامی که مترادف Gametogony یا Copulation می باشد. ، دو سلول نر و ماده به وجود می آید که سلول ماده را ماکروگامت و سلول نر را میکروگامت می گویند و از الحاق آنها سلول تخم بوجود می آید .

6. در خصوص آميختگي يا پدیده الحاق (Conjugation) :
در مژه داران که دارای دوهسته بزرگ و کوچک هستند ، اتفاق مي افتد. هسته بزرگ در تغذیه و هسته کوچک در تکثیر نقش دارد.
دو تک یاخته به هم  متصل میشوند ، هسته بزرگ محو میشود
هسته کوچک با روش میوزتقسیم میشود
یکی ازهسته ها با هسته تک یاخته مقابل تعویض و ترکیب میشود
هسته جدید تقسیم وهسته های کوچک وبزرگ تشکیل میشود
دو تک یاخته از هم جدا میشوند
این تقسیم هر ۴٠ نسل یک بار انجام می شود.

7. تقسيم غير جنسي تقسيم دوتايي (Binary fission ):
يا تقسيم ساده تك ياخته به دو عدد ، يك روش تكثير معمولي است كه ابتدا هسته به روش ميتوز تقسيم شده( كاريوكينز) بعد سيتوپلاسم هم تقسيم مي شود (سيتوكينز) و دو عدد تك ياخته بدين صورت حاصل مي شود.
اين تقسيم يا در جهت طولي است ( در تاژكداران ديده مي شود ) و يا در جهت عرضي است مانند مژه داران
نكته : تقسيم چندتايي نوعي از تقسيم دوتايي است منتها با اين تفاوت ، قبل از تقسيم يك تك ياخته به دو تك ياخته كامل شود ، تقسيمات بيشتري انجام گرفته و بدين ترتيب مجموعه اي كروي و يا بشكه اي شكل (rosette) ايجاد مي شود. مانند انگل ليشمانيا كه در محيط كشت در بعضي موارد ايجاد روزت مي كند.

8. جوانه زدن :
در این نوع تقسیم تک یاخته باید وارد سلول های هسته دار بدن میزبان شود (مثل ماکروفاژها و سایر سلول های دفاعی).
  درجوانه زدن خارجی در سطح تک یاخته جوانه ای ایجاد میشود که پس از رشد از سلول مادر جدا میشود.
در جوانه زدن داخلی (آندودیوژنی endodiogeny ) در داخل سلول مادر دو سلول دختر ایجاد میشود . (تک یاخته توکسوپلاسما)

9. تقسيم غير جنسي شيزوگوني(schizogony) يا مروگوني(merogony):
در واقع يك نوع جوانه زدن چند تايي است . با اين تفاوت كه اين نوع جوانه زدن نه به بيرون كه در درون تك ياخته مادر اتفاق افتاده و هسته هاي تقسيم شده دختر بطرف محيط سلول والد حركت مي كنند. پس از مدتي سلولي مادر يا والد پاره شده و سلولهاي دختر يا مروزوئيت آزاد مي شوند و آنچه باقي مي ماند باقيمانده سيتوپلاسم و در انگلهاي مالاريا مواد زائد يا رنگ دانه انگل است.
تعداد مروزوئيتها حاصل از اين نوع تقسيم ممكن است از 4 تا چندين هزار باشد.
شيزوگوني تنها در تك ياخته هاي شاخته آپي كمپلكسا و احتمالاً در شاخه ميكروسپورا انجام مي شود.

10. در چرخه زندگي دو فرم تروفوزوئيت و كيست ممكن است ،مشاهده شود.
تكثيرتك ياخته يصورت غيرجنسي (تقسيم دو تائي عرضي) وگاهي هم جنسي (كانژوگيشن)است كه روش اخير به صورت تقريبي هر 40 نسل يكبار اتفاق مي افتد
اكثر مژه داران زندگي آزاد داشته و تنها گونه هايي از جنس بالانتيديوم در دستگاه گوارش انواعي از بي مهرگان و مهره داران زندگي انگلي دارند. از بين آنها بالانتيديوم كلي داراي اهميت پزشكي در جوامع انساني مي باشد.

11. مورفولوژی تک یاخته ها
الف) فرم فعال یا تروفوزوئیت: دراین مرحله تک یاخته حرکت، تغذیه، تکثیر و احتمالا” حمله نموده و علائم ایجاد می کند.
  ب) فرم مقاوم یا کیست: در شرایط نامساعد دیواره مقاومی از جنس سلولز، کیتین یا آهکی اطراف تک یاخته را می پوشاند.  کیست نقش حفاظت، انتقال و تکثیر را در تک یاخته ها دارد.

12. زير سلسله پروتوزوآ داراي 7 شاخه عمده بوده كه سه گروه از آنها در انگل شناسي پزشكي مورد توجه قرار مي گيرند ، اين سه گروه عبارتند از : ساركوماستيگوفورا ، سيليوفورا و آپي كمپلكسا     
نكته :در بعضي رفرانسها از گروه چهارمي تحت عنوان به نام ميكروسپورا هم نام برده شده كه اين شاخه مشتمل بر تك ياخته هاي ريز اسپردار داخلي سلولي انواع مهره داران و بي مهرگان هستند و بيشتر در افرادي كه سيستم ايمني آنها به عللي سركوب شده مي تواند موجب بيماري گردد.
ساركوماستيگوفورا :
اين شاخه به دو زير شاخه تاژكداران( Mastigophora ) كه داراي يك يا چند تاژك (Mastigote ) يا flagellumهستند و آميب ها ((Sarcodina كه معمولاً داراي پاي كاذب pseudopodia))مي باشند، تقسيم مي شود.
در خصوص تاژكداران :
شامل گونه هايي از تاژكداران خوني و نسجي،روده اي و دستگاه تناسلي است.
نكته : تاژكداران ممكن است داراي عضوي به نام كينتوپلاست باشند كه خود از دو قسمت جسم پارابازال و بلفاروپلاست كه از آن تاژك منشاء مي گيرد باشند.

13. ساركودنيا
يا خانواده آميبها كه جزء ساده ترين و ابتدايي ترين موجودات جانوري هستند.
ساختمان آنها از يك توده سيتوپلاسمي شامل يك قسمت داخلي به نام آندوپلاسم و يك قسمت خارجي به نام اكتوپلاسم تشكيل شده است. اندوپلاسم تراكم كمتري داشته ، گرانوله بوده و اندام مختلف تك ياخته در آن قرار دارند. متابوليسم آميب در اين بخش انجام گرفته و رنگ آن كدر است. اكتوپلاسم متراكم ، شفاف و در برگيرنده آندوپلاسم بوده و مانند يك پرده نيمه تراوا عمل مي كند.
اين تك ياخته ها در مرحله فعال يا تروفوزوئيت فاقد غشاء حقيقي هستند و به نوعي جزء تك ياخته هاي برهنه محسوب مي شوند . اما در مرحله كيستي واجد يك غشاء مقاوم و حقيقي به قطر 5/0 ميكرون هستند.
راه به خصوصي جهت اخذ مواد غذايي در آنها وجود ندارد. بلكه مواد جامد را از طريق فاگوسيتوز و مواد مايع را هم توسط پيوسيتوز جذب مي كنند.
يكي از ويژگيهاي بارز آميب ها نداشتن شكل و جهت حركت ثابت است ، به صورتي كه هنگامي فعاليت شكل آنها مرتب در حال تغيير بوده و جهت حركت آنها هم تابع جهت ايجاد پاهاي كاذب مي باشد.
حركت آميبي يك حركت خزيدني توسط پاهاي كاذب است كه براي اين منظور آميب نياز به يك سطح فيزيكي دارد كه به آن متصل گردد.

14. آميب ها داراي جنسهاي متعددي بوده كه با توجه به ساختار هسته از يكديگر متمايز مي شوند. براي تشخيص گونه هاي مختلف آنها مي توان از خصوصيات ظريف داخل هسته نيز بهره جست.
در طبيعت انواع متعددي از آميبها وجود دارند كه اكثر آنها زندگي آزاد داشته و تعدادي نيز زندگي انگلي دارند. برخي هم انگل دستگاه گوارش انسان هستند.

15. سيليوفورا      
يا مژكداران ( مژه داران )داراي اندامكهاي حركتي در سطح بدن به نام مژه ها هستند كه مي توانند تمام بدن يا اينكه در مناطقي به خصوص دهان سلولي ديده شوند. اين رشته هاي ظريف از نظر ساختماني به تاژكها شبيه بوده و تمامي آنها از بازال بادي منشاء مي گيرند. نقش آنها علاوه بر حركت تك ياخته ، حفظ تعادل ارگانيسم هم هست. مژه ها معمولاً در رديفهاي موازي با يكديگر قرار داشته و با نظم خاصي به حركت در مي آيند. همچنين مژه هادر سطح قدامي،بلند تر وتعداد آنها بيشتر ولي در سطح خلفي كوچكتر و تعداد آنها كمتر است.
اين تك ياخته هاي عموماً بيضي شكل داراي دو هسته در سيتوپلاسم خود هستند كه يكي بزرگ و لوبيائي شكل تحت عنوان ماكرو نوكلئوس(كه در متابوليسم نقش دارند ) و ديگري هسته كوچك و كروي شكل به نام مبكرونوكلئوس (در تكثير تك )كه در فرورفتگي هسته بزرگ قرار دارد.
اعضاي اين شاخه داراي محل معيني براي ورود غذا به نام پريستوم است كه از آنجا غذا وارد حفره دهاني سيتوستوم شده و نهايتاً از آن قسمت توسط مجراي لوله اي مانندي به نام سيتوفارنكس وارد اندوپلاسم مي شود . در قسمت خلفي هم مخرج سلولي سيتو پاژ هم هستند، كه محلي جهت دفع مواد زايد است.
افزون بر موارد ذكر شده در سيتوپلاسم اين موجودات سه نوع واكوئل ( تغذيه ائي ، دفعي و انقباضي) هم وجود دارد.

17. آپي كمپلكسا
اعضاء اين شاخه داراي چرخه زندگي پيچيده با تناوب تكثير جنسي و غير جنسي در يك و يا دو ميزبان مختلف هستند. از خصوصيات شاخص آنها ، داشتن مجموعه راسي خيلي ريز به نام Apical complex است كه با ميكروسكوپ الكتروني قابل روئيت مي باشند.
اين مجموعه خود شامل : ميكروتوبولهاي ساب پليكولار ، قسمت مخروطي شكل (conoid) ، راپتري،ميكرونمها(micronemes ) ، حلقه قطبي و در بعضي مراحل micropore هستند.
اين انگل ها به استثناي ميكروگامتهاي تاژكدار ، عموماً يك هسته دارند وفاقد مژك تاژك هستند.
در مرحله جنسي سينگامي جود دارد و داراي كيست هستند و غالباً زندگي آنها به صورت انگلي است.
انگل هاي بيماريزا براي انسان در اين شاخه عبارتند از : توكسوپلاسما، ساركوسيستيس ؛ ايزوسپورا ؛ كريپتوسپوريديوم ؛ سيكلوسپورا و انگلهاي مالاريا و بابزيا