1. Skólaumbætur í deiglu Málþing 12. maí 2018
Áhugafólk um skólaþróun og Rannsóknarstofa um skólaþróun. 
Austan vindar og vestan –
(alþjóðlegt) umhverfi breytinga á skólastarfi á sjöunda og áttunda ártug 20. aldar
Jón Torfi Jónasson
Menntavísindasviði HÍ

2. Formáli Sagan, hverjar voru innlendar línur í þróuninni
hver voru erlendu áhrifin og hvaðan komu þau?
Hvenær hefjast áhrifin? Hvenær koma þau fram? Hve lengi vara þau? Hver er munur á áhrifum og ítökum?
Skólarannsóknardeild:
Hvað var að gerast utan skólarannsóknardeildar?
Hvað ef hún hefði ekki verið til staðar?
Jón Torfi Áhrif að utan á íslensk skólamál eftir miðja 20. öld

3. Tímabil u.þ.b Inntak
Jón Torfi Áhrif að utan á íslensk skólamál eftir miðja 20. öld

4. Inngangur
Hvað hafði áhrif á íslenska skólaumræðu og skólastarf, utan frá og innan frá
Ýmsar víddir
Áhrif á hvað? Umgjörð, umtal, efni, starfshætti, …
Áhrif á hverja? Kennara, stjórnendur, almenna umræðu, …
Eftir hvaða leið? Hvaða farvegi eiga áhrifin?
Hvaðan og hvenær?
Hvernig finnum við þetta út.
Jón Torfi Áhrif að utan á íslensk skólamál eftir miðja 20. öld

5. Inngangur
Hvað hafði áhrif á íslenska skólaumræðu og skólastarf, utan frá og innan frá.
Miklir straumar á fyrri hluta 20. aldar (og raunar miklu fyrr).
Nánast öll deiglan er samofin erlendum hugmyndum og veru Íslendinga erlendis. Lengi vel einkum frá Norðurlöndum mest frá Danmörku, en síðan frá Svíþjóð (grunnskólinn) og Noregi (sérkennslan), en einnig frá Englandi og Bandaríkjunum. Frá meginlandinu á millistríðsárunum, ekki síst hugmyndir frá Sigurði Thorlacius, Lúðvíg, Símoni og Matthíasi.
Kannski hefur dregið úr þessum áhrifum?
En spurt er, hvaðan vindarnir blésu.
Jón Torfi Áhrif að utan á íslensk skólamál eftir miðja 20. öld

6. Innlend undirliggjandi þróun
Rætt um áhrif
Innlend undirliggjandi þróun
Erlend áhrif, úr mörgum áttum
Erlendir straumar
Jón Torfi Áhrif að utan á íslensk skólamál eftir miðja 20. öld

7. Tímabil u.þ.b. 1955-1980 Hvaðan og hverjir
Áhrifaþættirnir að utan
Menntun erlendis – prófgráður og námskeið
Erlend ráðgjöf - námskeið og fundir
Alþjóðlegir straumar
Jón Torfi Áhrif að utan á íslensk skólamál eftir miðja 20. öld

8. Um erlend áhrif
Jón Torfi Áhrif að utan á íslensk skólamál eftir miðja 20. öld

9. Tengsl einstakra kennara við erlenda strauma?!
Valdir 25 kennarar (í stafrófsröð) úr lista fastra barnakennara í Reykjavík (sjá Skólaskýrslu).
Sýnd fæðingarár og merkt 1 ef viðkomandi hafði verið erlendis í skóla, námsferð eða námsleyfi fyrir þennan kennsluvetur (skv. Kennaratali). Nokkrir sem ekki höfðu verið erlendis áttu eftir að vera það.
Margir höfðu sótt námskeið innanlands, m.a. haldin af erlendum fyrirlesurum.
25 kennarar, 7 höfðu verið erlendis tengt starfinu.
Jón Torfi Áhrif að utan á íslensk skólamál eftir miðja 20. öld

10. Lögin 1974
Eru í raun til umræðu frá 1965 og að sumu leyti byrjar umræðan fyrr, þótt samning laganna hafi hafist Sbr. t.d. skýrslu WE 1965 þar sem horft er framt til ársins 2000 fyrir Reykjavík. Nefni grein (og erindi) Wolfgangs frá 1957, þar sem hann segir „menntagildi skólans er þrotið“.
Langsamlega sterkasti undirtónn umræðunnar var jafnrétti, jafnræði, einkum frá félagslegu sjónarhorni (hvað varðar búsetu og stéttarstöðu, en einnig kyn), en einnig einstaklingsbundið jafnrétti, með tilvísun í hvatningu og vellíðan.
Þessi tónn birtist eiginlega ekki svo ljóslega í lagatextanum sjálfum, en bæði beint og óbeint í allri umræðu, m.a. í umræðunni um sérkennslu og sérúrræði, próf og röðun í bekki.
Þetta var frábrugðið því sem kom fram í skýrslu Skólamálanefndarinnar Þar er fyrsta tillagan að vísu að ríkið styðji við stofnun lýðháskóla, en taslvert rætt hvernig mætti raða skilvirkar í bekki og t.d. stytta nám, a.m.k. sumra til stúdentsprófs um eitt ár.
Jón Torfi Áhrif að utan á íslensk skólamál eftir miðja 20. öld

11. Tímabil u.þ.b. 1960 - 1980 Inntak Lögin 1974
Jafnrétti, jafnræði, félagslegt
Sérkennsla – sérflokkun sérstakra nemenda
Próf og mælingar
Námsefni og kennsluhættir
Jón Torfi Áhrif að utan á íslensk skólamál eftir miðja 20. öld

12. Lögin 1974: Sérkennsla – sérflokkun sérstakra nemenda
Frá 1946, þegar öll börn fengu skýlausan rétt til skólagöngu var hlutskipti þeirra sem glímdu við erfiðleika mjög sýnilegt viðfangsefni fagfólks og stjórnvalda.
Fyrst hvernig mætti byggja upp stofnanastuðning við þau og síðan hvernig mætti tengja þau betur inn í almenna skólann, og þá hver þeirra og hvernig.
??Vandinn, eftir á að hyggja, var að sumu leyti sá umræðan snerist smám saman að mestu um þroskaheft börn og hvernig mætti laga skólastarfið að þeim, en fjölmargir hópar sem í sjálfu sér áttu ekki við augljós námsörðugleika að etja duttu svolítið út úr umræðunni. ??
Lögin tóku í raun ekki á þessum málum öllum, þótt hugmyndin væri sú.
Jón Torfi Áhrif að utan á íslensk skólamál eftir miðja 20. öld

13. Lögin 1974: Sérkennsla – sérflokkun sérstakra nemenda
Greinargerð með 51. gr.
„Skipan kennslunnar er ætlað að fari eftir því, á hve háu stigi vanfærni einstaklinganna er. Frá félagslegu sjónarmiði telur nefndin rétt, að eins mörg hinna svokölluðu afbrigðilegu barna og unnt er séu í almennum grunnskólum.
Yrði þar ýmist um að ræða einstaklingslega sérkennslu, sérkennslu í hópum eða sérbekkjum. Þeim börnum, sem afbrigðilegust eru, verður að ætla dvalarstað til náms og þroska í sérdeildum á vegum grunnskóla sbr. 84. gr., eða sérstofnunum skv. 53. gr.“
Áhrifin á þessum áratugum koma að verulegu leyti frá Noregi. Þau Þóra og Þorsteinn höfðu mikil áhrif, en vitaskuld margir fleiri, Jónas Pálsson, …
Það sem varð ofan á um talsvert skeið voru hjálparbekkirnir; þ.e. nemendur væru allir í sama skóla, en samt aðgreindir. Samtök kennara voru þá mjög höll undir þá stefnu.
Kannski minnir kvikan sem nú er í sérfræði umræðunni 2018 talsvert á kvikuna 1968, eða svo.
Jón Torfi Áhrif að utan á íslensk skólamál eftir miðja 20. öld

14. Lögin 1974: Próf og mælingar
Þrennt
Lært af öðrum, talsvert vitnað í reynslu annars staðar, en m.a. vítin til að varast þau
Dregið skuli úr samkeppnisþætti prófanna
Áhersla á leiðsagnargildið, frekar en yfirlitsgildið (ekki í lagatextanum)
56. gr.
„… Námsmat fer ekki eingöngu fram i lok námstímans, heldur er það einn af föstum þáttum skólastarfsins, órjúfanlegt frá námi og kennslu. Megintilgangur námsmats er örvun nemenda og námshjálp.“
Greinargerð: Greinin miðar að því, að í grunnskóla framtíðarinnar verði sú breyting frá núverandi starfsvenjum, að leiðsagnarnámsmat aukist á kostnað yfirlitsnámsmats. Einkum eru það ákvæðin um náin tengsl markmiðssetningar og námsmats, og órjúfanlegt samband námsmats við nám og kennslu, sem ásamt loka setningu greinarinnar, lýsa stefnu að þessu marki.
Jón Torfi Áhrif að utan á íslensk skólamál eftir miðja 20. öld

15. Úr álitsgerðinni 1972, bls. 20
Jón Torfi Áhrif að utan á íslensk skólamál eftir miðja 20. öld

16. Lögin 1974 Námsefni og kennsluhættir
Jón Torfi Áhrif að utan á íslensk skólamál eftir miðja 20. öld

17. Starfshættir – opinn skóli
Lengi hafði verið rætt um starfshætti í grunnskólum. Iðulega höfðu farið af stað tilraunir með slíkt starf.
Starfræn kennsla, STh, JBJ, Sigurður Gunnarsson, Gerda Brunskog (1959,1960), …
Síðan opnu skólarnir, sem hafa komið og farið, en verið býsna margir – hugmyndarfræðin hafði m.a. áhrif á skólabyggingar.
Jón Torfi Áhrif að utan á íslensk skólamál eftir miðja 20. öld

18. Tónlistarskólar
Gríðarleg mikil áhrif á tónlistarlífið, á kennslu, hljómsveitir og kóra
Victor Urbancic, Róbert Abraham Ottóson, Páll Pampichler Pálsson – sinnti mikilli kennslu – olli straumhvörfum, en enn fleiri
Heinz Edelstein og síðan lengst af Stefán Edelstein (skólastjóri frá 1962), Barnamúsíkkskólinn Tónmenntaskóli Reykjavíkur (stofnaður 1952) – sérflokki, í alla staði, - síðan elektrónísk tónlist
Gríðarlegur fjöldi erlendra tónlistarmanna hefur haft mikil áhrif á tónlistarlífið; þeir koma frá Póllandi, Eistlandi, Englandi, Ungverjar, … og auðvitað mun víðar
Spennandi að skoða nánar
Jón Torfi Áhrif að utan á íslensk skólamál eftir miðja 20. öld

19. Leikskólar Áhrif Valborgar, sem komu bæði vestan og austan
Lög voru samþykkt um Fósturskóla Íslands. Menntamálaráðuneytið tók þar með við rekstri skólans af Sumargjöf og nafninu var breytt úr Fóstruskóla í Fósturskóla Íslands.
1973 Lögin um hlutdeild ríkisins í byggingu og rekstri dagvistunarheimila snerust um fjármál, en fyrsta grein þeirra er um markmið þessara stofnana og eru því fyrstu almennu lögin um starfrækslu dagvistunarheimila og undanfari laga um leikskóla.
Jón Torfi Áhrif að utan á íslensk skólamál eftir miðja 20. öld

20. Framhaldsskólar –menntaskólar – frjálsræðisandi!
Menntaskólanefnd starfaði á árunum
Í umsögn með menntaskólafrumvarpinu, (lagt fyrir 1969)
„[Þróun t.d. Hamrahlíðarskólans … ) … en raunar er nú svo komið að í öllum menntaskólunum standa yfir einhverjar breytingar á tilraunastigi, allt frá niðurfellingu einstakra skyldugreina til stofnunar nýrra deilda. …
Nefndin telur, að slíkar tilraunir verði um sinn heillavænlegasta leiðin til þeirra umbóta á námsefni og kennsluháttum sem augljóslega er þörf á, …
Meðan svo er ástatt, eru nýjungar og áframhaldandi tilraunir vænlegasta leiðin til umbóta. „
Jón Torfi Áhrif að utan á íslensk skólamál eftir miðja 20. öld

21. Framhaldsskólar - fjölbrautaskólar
Hér má nefna a.m.k þrenns konar áhrif
Krafa um stofnun skóla um allt land
Áhyggjur af stöðu iðnmenntunar
Jafnréttishugmyndir
+ erlendar hugmyndir, frá
Svíþjóð og þróunin þar undanfarna áratugi
Bandarísk áhrif (KJG, JSH um útfærslu)
Jón Torfi Áhrif að utan á íslensk skólamál eftir miðja 20. öld

22. Straumar að utan
Sterkustu erlendu áhrifin á íslenskt skólastarf koma frá Norðurlöndunum, lengst af.
En vitaskuld koma áhrif frá öðrum löndum, m.a. Bandaríkjunum um hríð.
Skýr dæmi eru um áhrif frá alþjóðastofnunum, einkum OECD, en þau snúast um afmarkaða þætti og vara ekki endilega lengi, þótt PISA áhrifin kunni að vera dæmi um varanlega áhrif.
Jón Torfi Áhrif að utan á íslensk skólamál eftir miðja 20. öld

23. Takk fyrir áheyrnina
Jón Torfi Áhrif að utan á íslensk skólamál eftir miðja 20. öld

24. Nokkur fræðiverk um þetta efni
International organization and educational ideas : a case of educational reforms in Iceland / Sigurjón Mýrdal Sigurjón Mýrdal  1989
Från utbildningplanering till kursplaner : den isländska grundskolereformen 1974 / Gunnar Finnbogason,
The conceptions on the upgrading of the education of Icelandic elementary school teachers to university level in 1971 / Gyða Jóhannsdóttir, 2001
The role, use and impact of curriculum materials in intermediate level Icelandic classrooms : a thesis submitted for the degree of doctor of philosophy at the University of Sussex (education) / Ingvar Sigurgeirsson, Ingvar Sigurgeirsson 1992 
Curriculum change in biology in Icelandic schools : a case study / by Hrólfur Kjartansson 1982 
The Icelandic Educational Network : a critical incident inquiry / by Unnar Thorsteinsson,, 2001 
Secondary school reorganization in Iceland : a policy analysis / by Friðgeir Börkur Hansen, Börkur Hansen  1987 
Controlling curriculum knowledge : a documentary study of the Icelandic social science curriculum project (SSCP) / Thorsteinn Gunnarsson
Skólarannsóknir á Íslandi, Andri Ísaksson , Menntamál ; 1966; 39: s , 1966
Endurmenntun kennara : nefndarálit / [Hörður Lárusson ... [et al.]], Reykjavík : Menntamálaráðuneytið, skólarannsóknir, 1970
The social context of educational planning in Iceland / Wolfgang Edelstein, Wolfgang Edelstein 1929, Scandinavian journal of educational research. ; 1971; Vol. 15 (no 4): s
Kristín, Meyvant, …
Jón Torfi Áhrif að utan á íslensk skólamál eftir miðja 20. öld