1. Хөдөө аж ахуйн төслийн зээл олгоход үүсдэг хүндрэл, түүний шийдэлүүд
олгоход үүсдэг хүндрэл, түүний шийдэлүүд
Улаанбаатар

2. ХАА-н САЛБАРЫН ТӨСЛИЙГ САНХҮҮЖҮҮЛЖ БУЙ ТӨСЛИЙН ЗЭЭЛИЙН ХӨТӨЛБӨРҮҮД
2007 оноос эхлэн Японы JICА байгууллага
“ЖДҮ-ИЙГ ХӨГЖҮҮЛЭХ, БАЙГАЛЬ ОРЧНЫГ ХАМГААЛАХ” 2 ҮЕ ШАТТАЙ ТӨСЛИЙН ЗЭЭЛ” /хэрэгжиж байгаа/
2008 онд Засгийн Газраас Атарын 3-р аяны хүрээнд хэрэгжүүлсэн “ХҮҮГИЙН ХӨНГӨЛӨЛТТЭЙ ЗЭЭЛ” / хэрэгжүүлээд дууссан/
2008 Засгийн Газраас хэрэгжүүлж буй “ЖДҮ- ийн САНГИЙН ТӨСЛИЙН ЗЭЭЛ” / хэрэгжиж байгаа/

3. JICA хэрэгжүүлж буй ЖДҮ-ийг хөгжүүлэх, байгаль орчныг хамгаалах 2 үе шаттай төсөл
ЗЭЭЛИЙН ХЭМЖЭЭ: ам доллар
эсвэл түүнтэй тэнцэх төгрөг
ЗЭЭЛИЙН ХУГАЦАА: 10 ЖИЛ ХҮРТЭЛ
ЗЭЭЛИЙН ХҮҮ: ТӨГРӨГИЙН ЗЭЭЛ ЖИЛИЙН 7.0%
АМ ДОЛЛАРЫН ЗЭЭЛ 4.93 %
ЭХ ҮҮСВЭРИЙГ БАНКИНД БАЙРШУУЛДАГ.
БАНКНЫ МАРЖ:
ТӨГРӨГИЙН ЗЭЭЛ: ЖИЛИЙН 4.0%
М ДОЛЛАРЫН ЗЭЭЛ: ЖИЛИЙН 3.6 %

4. JICA хэрэгжүүлж буй ЖДҮ-ийг хөгжүүлэх, байгаль орчныг хамгаалах 2 үе шаттай төсөл
Сул тал нь:
Зээлийг шийдвэрлэх хугацаа урт байдаг
Нэг зээлдэгчид олгох хэмжээ том компанид бага
Эргэн төлөлтийн сангаас нэг зээлдэгчид 400 мян ам доллар эсвэл түүнтэй тэнцэх төгрөг
Давуу тал нь:
ҮӨЧХ 3 хүртэл жил
Хүү хувьсах хүүтэй
Зээлээр санхүүжигдэх төслийн эх үүсвэрээр тодорхой хувиар эргэлтийн хөрөнгө санхүүжүүлдэг

5. Атарын 3-р аяны хүрээнд хэрэгжүүлсэн хүүгийн хөнгөлөлттэй зээлийн нөхцөл
ЗЭЭЛИЙН ХЭМЖЭЭ: Өөрийн хөрөнгийн
20% хүртэл
ЗЭЭЛИЙН ХУГАЦАА: 10 ЖИЛ ХҮРТЭЛ
ЗЭЭЛИЙН ХҮҮ: ЖИЛИЙН 15%
Зээлийн хүүгийн хөнгөлөлт:
ЗГ-аас жилийн 7.5 %-ийг төлж байгаа.
Хүүгийн хөнгөлөлтийг банкинд байршуулж сар бүр хасагдуулга хийдэг.

6. ЗГ-аас хэрэгжүүлж буй ЖДҮ-ийг хөгжүүлэх зээлийн нөхцөл
ЗЭЭЛИЙН ХЭМЖЭЭ: Өөрийн хөрөнгийн
20% хүртэл
ЗЭЭЛИЙН ХУГАЦАА: 5 ЖИЛ ХҮРТЭЛ
ЗЭЭЛИЙН ХҮҮ: ЖИЛИЙН 7-9%
ЖДҮС-гаас эх үүсвэрийг банкинд байршуулдаг.
Банкны марж: жилийн 2-3%

7. КАПИТРОН БАНКНААС ХАА-н САЛБАРТ ОЛГОСОН ТӨСЛИЙН ЗЭЭЛ /2007-2014/
Зориулалт
Зээлдэгчийн тоо
Олгосон зээл
Газар тариалан, үр тариа 33
Төмс хүнсний ногоо 3
Жимс жимсгэнэ 4
Үнээний ферм 15
Тахианы аж ахуй 5
Гахайн аж ахуй 1
Махан махан бүтээгдэхүүн
Нийт олгосон зээл

8. Газар тариалангийн мэдээ эх үүсвэр: ҮХААЯ вэб сайт
ОНУУД
ТАРИАЛСАН ТАЛБАЙ
/ МЯН ГА-ГААР /
ХУРААСАН УРГАЦ
/МЯН ТН-ООР/
НЭГЖ ГА-ГААС АВСАН ЦН
2004
168,0
135,6
8,1
2005
153,9
73,4
4,8
2006
117,9
127,7
10,8
2007
118,8
102,9
8,7
2008
154,0
200,5
13,0
2009
252,0
389,1
15,4
2010
259,2
355,1
13,7
2011
299,9
446,1
14,9
2012
320,0
486,8
15,2
2013
313,7
369,0
11,8
2014
303,5
465,0
15,3

9. ХАА-н салбарын онцлог ҮР ТАРИАНЫ АЖ АХУЙ
- БАЙГАЛЬ ЦАГ УУРААС ХЭТ ХАМААРАЛТАЙ
ЧИЙГ, НАР, МӨНДӨР, ЦАС, ХЯРУУ, ГАН ГЭХ МЭТ ӨРТӨМТГИЙ
-ЖИЛДЭЭ 1 УДАА УРГАЦ АВЧ, 1 УДАА ОРЛОГО БИЙ БОЛГОНО
ЗЭЭЛИЙГ ЖИЛДЭЭ 1 УДАА ТӨЛНӨ.
- ХӨРСНИЙ ҮРЖИЛ ШИМ
ТАРИАЛАХ ТАЛБАЙН БҮС НУТАГ, ХӨРС
- ТАРИАЛАХ ҮР , ХОР, ГЕРБИЦИДЫН ЧАНАР
УРГАЦЫН ГАРЦАД НӨЛӨӨЛДӨГ
- ТОНОГ ТӨХӨӨРӨМЖИЙН ХҮЧИН ЧАДАЛ
ХУРДАН ТАРЬЖ, ХУРДАН ХУРААХ, ХОР ЦАЦАХ, ЦЭВЭРЛЭХ
АГУУЛАХ ХҮЧИН ЧАДАЛ ГЭХ МЭТ
- МЭРГЭЖЛИЙН БОЛОВСОН ХҮЧИН, ЧАДВАР
МЕХАНИКЖУУЛАГЧ, АГРОНОМЧ

10. Технологийн горим
Тариалалт
Уринш
Хураалт

11. ТОНОГ ТӨХӨӨРӨМЖИЙН ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТ/жишээ: 3000 га эргэлтийн талбайтай, сэлгэн тариалалт1 500 га
Техник
Тоо хэмжээ
Нэгж үнэ
Нийт үнэ
Трактор м/х 2
Комбайн 40ц/га
м/ч 4
Үрлүүр өргөн метр
Хөрс боловсруулах агрегат
Хор цацагч 1
Нийт хөрөнгө оруулалт

12. Тариалалт-1500 га талбайд Зардалын төрөл Дүн Цалин 12 000 000
Шатахууны зардал
Тээврийн зардал/ үр хор бордоо
Үрийн зардал
Хор
Бордоо
Т/Т-ийн засвар сэлбэг
Ашиглалтын зардал
Хангамжийн зардал/ аж- хоол
Нийт зардал

13. УРИНШ Зардалын нэр Дүн Цалин 12 750 000 Шатахуун 3 удаа 53 163 000
Т/т-ийн засвар
Тээврийн зардал
Хор- раундап
Хангамжийн зардал
Нийт зардал

14. ХУРААЛТ Зардалын нэр Дүн Цалин 18 750 000 Шатахуун 48 746 100
Т/т-ийн засвар
Хангамжийн зардал
Үтрэмийн зардал
Тээврийн зардал
Бусад зардал
Нийт зардал

15. ОРЛОГЫН ТАЙЛАН БОРЛУУЛАЛТ 684 000 000 БОРЛУУЛАЛТ/ ХАЯГДАЛ 7 200 000
УРАМШУУЛАЛ
НИЙТ БОРЛУУЛАЛТ
ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ЗАРДАЛ
УДИРДЛАГЫН ЗАРДАЛ
БУСАД ЗАРДАЛ
НИЙТ АШИГ
ЗЭЭЛИЙН ХҮҮГИЙН ЗАРДАЛ
ТАТВАРЫН ЗАРДАЛ
ЦЭВЭР АШИГ

16. Хөрөнгө оруулалтаа нөхөх хугацаа -9.1 жил
ҮАЦМО
мян төг
1-р жил
2-р жил
9-р жил
Т/Т ТӨСӨЛ

17. БАНКИНД ТУЛГАРДАГ ХҮНДРЭЛҮҮД

18. БАНКНЫ ӨӨРИЙН ЭХ ҮҮСВЭРЭЭР ОЛГОДОГ ЗЭЭЛ
ТӨСЛИЙН ЭХ ҮҮСВЭРЭЭР

19. банк

20. Өөрийн эх үүсвэрээр олгодог зээл
ХҮҮ ӨНДӨР
ХУГАЦАА БОГИНО
ЗЭЭЛИЙН ХЭМЖЭЭ ХЯЗГААРТАЙ
ЗӨВХӨН ЭРГЭЛТИЙН
ХӨРӨНГИЙГ САНХҮҮЖҮҮЛЭХ
/БОГИНО ХУГАЦААНД НӨХӨГДӨХ ХӨРӨНГӨ
ОРУУЛАЛТЫГ САНХҮҮЖҮҮЛЭХ /

21. ЗАСГИЙН ГАЗРААС ОЛГОЖ БУЙ ЖДҮС ТӨСЛИЙН ЭХ ҮҮСВЭР
Зөвхөн хөрөнгө оруулалтыг
санхүүжүүлдэг/ зээлдэгчид хүнд тусдаг
Зарим зээлийн хувьд хугацаа
оновчгүй/ ХАА-н салбарт 5 жил хангалтгүй
Арилжааны банк эрсдэлийг 100% хариуцдаг боловч олох ашиг бага учраас хэрэгжүүлэх сонирхол бага байдаг. /Жилийн 2 % байгаа банк сонирхол багатай
Ажиллагаа ихтэй байдаг тул
зардал өндөртэй /банк ашгаар зардлаа
хаахаар үлдэх ашиг маш бага/

22. JICA болон ХҮҮГИЙН ХӨНГӨЛӨЛТТЭЙ ЗЭЭЛ
ХЭРЭГЖҮҮЛСЭН 3 ТӨРЛИЙН ТӨСЛИЙН ЗЭЭЛЭЭС САЙН ХЭРЭГЖСЭН БОЛОН ХЭРЭГЖҮҮЛЖ БОЛОХУЙЦ ЗЭЭЛ БАЙНА.
БАНК БОЛОН ЗЭЭЛДЭГЧИД АЛЬ АЛИНД НЬ АШИГТАЙ НӨХЦӨЛ
ЗЭЭЛИЙН ХЭМЖЭЭ: ӨӨРИЙН ХӨРӨНГИЙН 20 ХУВЬ ХҮРТЭЛ/ АМ ДОЛЛАР
ЗЭЭЛИЙН ХУГАЦАА: 10 ХҮРТЭЛ ЖИЛ
ҮӨЧХ: 3 ХҮРТЭЛ ЖИЛ
БАНКНЫ ХУВЬД:
ЭХ ҮҮСВЭРТЭЙ
БАНКНЫ МАРЖ ӨНДӨР
ЭРГЭЛТИЙН ХӨРӨНГИЙН ӨӨРИЙН ЭХ ҮҮСВЭРЭЭР САНХҮҮЖҮҮЛЭХ ХЭРЭГТЭЙ БОЛНО.
ЗЭЭЛДЭГЧИЙН ХУВЬД
ХУГАЦАА УРТ
ХҮҮ БАГА, МӨН ХӨНГӨЛӨЛТТЭЙ
БИЗНЕСЭЭ ӨРГӨЖҮҮЛЭХ/ ҮӨЧХ-НД
Э/Х-ИЙН ХӨРӨНГИЙН ТОДОРХОЙ ХУВИЙГ САНХҮҮЖҮҮЛНЭ.

23. Зээл олгохын тулд банкинд юу чухал вэ
БИЗНЕСИЙН САЛБАРЫН ЕРӨНХИЙ ЧИГ ХАНДЛАГА
ТӨРӨӨС АВЧ ХЭРЭГЖҮҮЛЖ БУЙ БОДЛОГО
ҮЙЛДВЭРЛЭЛИЙН БААЗ СУУРЬ-ГАЗАР, ТОНОГ ТӨХӨӨРӨМЖИЙН ХҮЧИН ЧАДАЛ, АЖИЛЛАХ МЭРГЭЖЛИЙН БОЛОВСОН ХҮЧИН
БИЗНЕСИЙН ОНЦЛОГ, ЦИКЛ

24. Зээл олгохын тулд банкинд юу чухал вэ
КОМПАНИЙН ӨНГӨРСӨН ЖИЛҮҮДИЙН ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА, ХИЙСЭН АЖЛУУД
КОМПАНИЙН ӨНГӨРСӨН ЖИЛҮҮДИЙН САНХҮҮГИЙН БАЙДАЛ /Тайлан тэнцэл, Орлогын тайлан,
Мөнгөн гүйлгээ тайлан/
БОРЛУУЛАХ ҮНЭ, ЗАХ ЗЭЭЛ, ХЭНД БОРЛУУЛАХ
ЭРГЭЛТИЙН ХӨРӨНГИЙН ХҮРЭЛЦЭЭ
ТӨСЛИЙН ҮР АШИГ/ ХО нөхөх хугацаа, ХО өгөөж, IRR, NPV, Debt service ratio, projected balance sheet, income stat-t, cash flow projection гэх мэт
БАРЬЦАА БАТАЛГАА /Үл хөдлөх хөрөнгө болон тоног төхөөрөмж/
ЗЭЭЛИЙН БОЛОН ХАРИЛЦАХ ДАНСНЫ ТҮҮХ

25. Зээлдэгч зээлээ эргүүлэн төлөх санхүүгийн чадвартай юу?
Зээлдэгч зээлээ эргүүлэн төлөх сонирхолтой юу?

26. ХААН-н бусад салбарын онцлог
Сүүний чиглэлийн
-байгаль цаг уураас хамааралтай
-үнээний үүлдэрээс хамаарч гарц янз бүр
- өвөл сүүний гарц мууддаг
- Зун сүүний үнэ буурдаг
- Борлуулалт тогтворгүй
- Тэжээл, вакцины зардал өндөр
- Тээвэрлэлт
- Сүү амархан мууддаг хадгалах сав гэх мэт хөрөнгө
оруулалт өндөр
Өндөглөгч тахианы
- тэжээлийн зардал өндөр
- сүргийн сэлбэлт хийх
- эрүүл ахуйн шаардлага өндөртэй тул зардалтай
- тэжээлийн болон өндөгний үнэ маш хэлбэлзэлтэй

27. ЗЭЭЛДЭГЧИЙН ЗҮГЭЭС ҮҮСДЭГ ХҮНДРЭЛ
Төлбөрийн чадвар сул
Эргэлтийн хөрөнгөө санхүүжүүлэх
боломжгүй
Төслийн боловсруулалт тааруу
Барьцаа баталгаа муу
Өмнөх үйл ажиллагааны санхүүгийн үр
дүн муутай/ алдагдалтай
Уг бизнесийг хийж байсан туршлагагүй
Бэлэн мөнгөний удирдлага тааруу
Санхүүгийн мэдлэг дутмаг/ нягтландаа
найддаг
Үр тарианаас бусад чиглэл борлуулалт
тодорхойгүй

28. Төрийн зүгээс гардаг хүндрэлүүд
Олон компанид хүртээмжтэй болгох үүднээс маш олон хэрэгжих чадваргүй олон жижиг зээлийг сонгон шалгаруулдаг
Сонгон шалгаруулалт маш муу, яаж шалгаруулдаг нь зээлдэгчид болон банкинд тодорхойгүй
Төслийн хэрэгжих байдлыг авч үздэггүйгээс олон хэрэгжих боломжгүй зээл шалгаруулдаг
Барьцаа баталгаа хөрөнгө муутай зээлийг шалгаруулдаг
Үйл ажиллагаа дөнгөж эхэлж байгаа зээлийг шалгаруулдаг
Танил талын зээлийг шалгаруулаад банк руу явуулдаг
Бизнесийн цикл, онцлогт тохирсон ХАА-н салбарын зээл байхгүй
ХАА-н төслийн зээл /хөрөнгө оруулалтын/ 5 жилд төлөх магадлал муу
Зээлийн хэмжээ оновчгүй / сүү, өндөглөгч сая төгрөг хангалтгүй/

29. Төрийн зүгээс хэрэгжүүлсэн хөтөлбөрийн сайн тал
Төрийн зүгээс хэрэгжүүлсэн хөтөлбөрийн сайн тал
Атрын 3 аяны хүрээнд хэрэгжүүлсэн “Хүүгийн хөнгөлөлттэй зээл” үр дүнгээ өгсөн.
Хүүгийн хөнгөлөлттэй зээлийн хажуугаар ТЭДС-гаас газар тариалангийн компаниудад эргэлтийн хөрөнгийн / түлшний, үрийн, хор гербицидийн/ санхүүжилтыг олгож байсан
Мөн тоног төхөөрөмжийн санхүүжилт олгосон
Буудайн борлуулалтанд урамшуулал олгосон
Борлуулалтыг төр хариуцаж борлуулалтын орлогыг баталгаатай болгосон зээлийн эргэн төлөлтөнд сайнаар нөлөөлсөн.
Дээрхи ажлуудын үр дүнд тариалсан талбай хураасан ургац нэмэгдсэн статистикаар батлагдаж Монгол улс хэрэгцээгээ хангасан.

30. ДҮГНЭЛТ ХАА-н салбар эрсдэлтэй байгаль цаг агаараас хэт хамааралтай
ХАА-н салбар эрсдэлтэй байгаль цаг агаараас хэт хамааралтай
Бизнесийн онцлог жилдээ 1 удаа ургац авдаг
Жилдээ 1 удаа орлого бий болгодог
Хүн амын хүнсний хэрэгцээг хангах чухал салбар
Төрөөс бодлогоор дэмжих хэрэгтэй
Төрийн бодлогыг оновчтой зөв тодорхойлж, уламжлах чанартай байлгах нь чухал
ХАА-н салбарын санхүүжилтэнд төр заавал оролцох
Санхүүжилт/ Зээлжүүлэлт/Борлуулалтын оновчтой цогц бодлого хэрэгтэй
Хөрөнгө оруулалтын зээлээс гадна эргэлтийн хөрөнгийн зээлийг давхар шийдэх

31. Дүгнэлт
Зээлийн хэмжээнээс хамаарч эргэн төлөлтийн хуваарийг тогтоох боломжийг олгож ХАА-н зээлүүдийг 10 хүртэл жилээр олгох хөтөлбөр боловсруулах
Төрийн бодлогоор хөрөнгийг оновчтой зөв хуваарилах ХАА-н салбарын том хэдэн төсөл хэдийг нь жижигт хэдийг гэж тодорхойлох
Хэрэгжих чадвартай зарим зээлд төрөөс баталгаа гаргаж өгөх
Төрөөс бодлогоор дэмжиж байгаа зарим төслүүдийг Хөгжлийн банкнаас олгох
Банкуудыг татан оролцуулах зорилгоор банкны сонирхол төрүүлэхүйц марж тогтоох

32. Анхаарал тавьсанд баярлалаа
Анхаарал тавьсанд баярлалаа