1. Fátækt og ójöfnuður af sjónarhóli stjórnmálaheimspekinnar
Hannes Hólmsteinn Gissurarson
Stofnun stjórnsýslu og stjórnmála
31. janúar 2007

3. Boðskapur Adams Smiths
Þjóðir úr fátækt við frjáls viðskipti og verkaskiptingu
Ríkisvald takmarkað, en traust
Eins gróði ekki annars tap í frjálsu hagkerfi
Atvinnulíf skipulegt án þess að vera skipulagt

4. Rawls: Réttlæti sem jöfnuður
Hvers konar skipulag velja menn, viti þeir ekki, hvernig þeim sjálfum vegnar?
Kjör hinna verst settu sem best (hámörkun lágmarks)
Tekjumunur aðeins réttlætanlegur, gagnist hann hinum verst settu

5. Umhugsunarefni Rawls Margvísleg gagnrýni hugsanleg
En setur valdboðinni tekjujöfnun efri mörk: Má skerða kjör hinna verst settu
Góð spurning: Hvar eru hinir verst settu best settir?
Raunhæfir kostir: Ekki einstök lönd, heldur tegundir hagkerfa, og litið til langs tíma
Atvinnufrelsi besta ráðið gegn fátækt?

6. Vísitala atvinnufrelsis sett saman úr fimm þáttum
Umfang hins opinbera
Réttaröryggi og verndun eignarréttar
Traustir peningar
Frjáls alþjóðaviðskipti
Reglur um fjármagnsmarkað, vinnumarkað og rekstur fyrirtækja

7. Ísland 9. frjálsasta land heims í atvinnumálum 2004
Heimild: The Fraser Institute.

8. 53. af , 9. af
Heimild: The Fraser Institute.

9. Atvinnufrelsi og lífskjör (VLF á mann í US$ 2004)
Heimild: The Fraser Institute; Alþjóðabankinn, World Development Indicators, CD-ROM, 2005.

10. Atvinnufrelsi og hagvöxtur (1994-2003 í % af VLF)
Heimild: The Fraser Institute; Alþjóðabankinn, World Development Indicators, CD-ROM, 2005.

11. Atvinnufrelsi og fátækt (skv. fátæktarvísitölu S. þ.)
Heimildir: The Fraser Institute; Sameinuðu þjóðirnar, Human Development Indicators 2005, sótt til

12. Atvinnufrelsi og hlutur tekjulægstu 10% í heildartekjum
Heimildir: The Fraser Institute; Alþjóðabankinn, World Development Indicators CD-ROM, 2005.

13. Atvinnufrelsi og tekjur tekjulægstu 10% á mann
Heimildir: The Fraser Institute; Alþjóðabankinn, World Development Indicators, CD-ROM, 2005.

14. Frjálst hagkerfi stenst prófstein Rawls
Kjör 10% tekjulægstu best í frjálsustu löndunum
Hlutur sama hóps af heildartekjum einnig stærstur í frjálsustu löndunum
Hinir verst settu best settir í frjálsustu löndunum
Frjálst hagkerfi valið
Sænska leiðin eða bandaríska?

15. Sænska leiðin?
Velmegun Svía vegna mesta hagvaxtar í heimi , friðar, öflugra fyrirtækja og frjálsra alþjóðaviðskipta
Lítil, samstæð heild; víðtæk sátt um markmið
Afturför síðustu áratugi: Staðnað atvinnulíf, mikið atvinnuleysi, minnkandi starfslöngun
Ný störf aðeins í opinbera geiranum frá 1950
Skattbyrði of þung, en meiri hluti kjósenda starfsmenn eða styrkþegar hins opinbera

16. Velferðarríkið kostnaðarsamt
Svíar úr fyrsta í aftasta sæti meðal Norðurlanda í lífskjörum
Gengi Svíþjóð í Bandaríkin, væri það eitt fátækasta ríkið (ásamt Arkansas og Mississippi)
Skatttekjur í Svíþjóð og Sviss svipaðar, um US$ á mann, skattheimta um 60% af VLF í Svíþjóð, um 30% í Sviss
Skatttekjur geta aukist með minni skattheimtu og minnkað með aukinni (Laffer-boginn)

17. Laffer-boginn: Ekki má ganga á skattstofna

18. Svíar dragast aftur úr Bandaríkjamönnum í lífskjörum
Heimild: Penn World Tables, PPP á verðlagi hvers árs

19. Bandaríska leiðin Land innflytjenda
Sífelld aðlögun, sköpun og nýbreytni
Atvinnuleysi minna en í Svíþjóð
Fátækir 22% 1959; 12% 2004
Ójafnari tekjuskipting vegna fjárfestingar í menntun (mannauðsmyndunar)
Kjör hinna verst settu betri en í Svíþjóð: Fleiri tækifæri
Kjörin líka verri: götóttara öryggisnet

20. Íslenska leiðin
Meiri velferðaraðstoð en í Bandaríkjunum, minni en í Svíþjóð
Nógu mikil til að tryggja öryggi, nógu lítil til að ekki dragi úr starfslöngun
Aukið atvinnufrelsi, öflugra atvinnulíf
Hverfandi atvinnuleysi
Minni skattheimta, meiri skatttekjur
Hið besta úr báðum leiðum, norrænu og engilsaxnesku

21. Aukið atvinnufrelsi frá 1991
Fjáraustur úr sjóðum stöðvaður
Stöðugt verðlag
Festa í ríkisfjármálum
Einkavæðing
Lífeyrissparnaður auðveldaður
Heildarafli ákveðinn varlega; útgerðarfyrirtæki losnuðu undan óvissu og sóun
Skattar lækkaðir

22. Meiri skatttekjur af fyrirtækjum með minni skattheimtu
Heimild: Fjármálaráðuneytið (2006 og 2007 áætl.). Á verðlagi hvers árs

23. Skattalækkanir eða skattahækkanir?
Tekjuskattur fyrirtækja úr 45% (1991) í 18% (2001)
Aðstöðugjald fellt niður
Tekjuskattur einstaklinga úr 30,41% (1997) í 22,75% (2007)
Eignaskattur felldur niður
Erfðafjárskattur lækkaður
Góðærið aðalástæðan til aukinna skatttekna; ekki má rugla saman aðgerðum og afleiðingum
Sveitarfélög aukið skatta og safnað skuldum á móti skattalækkunum ríkisins

24. Verðbólga: Dulbúinn skattur á notendur peninga
Heimild: Hagstofa Íslands.

25. Skuldasöfnun ríkisins: Dulbúinn skattur á komandi kynslóðir
Heimild: Fjármálaráðuneytið.

26. Hlutfall skatttekna ríkissjóðs svipað, en sveitarfélaga meira
Heimild: Fjármálaráðuneytið.

27. Betri kjör láglaunafólks og minni taprekstur hækka skatttekjur
Tekjur tekjulægstu 10% hækkuðu um 36% fyrir skatt og 27% eftir skatt
Hækkuðu að meðaltali eftir skatt um 2,7% á ári, en í OECD-ríkjum um 1,8% ( ), þ. e. 50% meira á Íslandi
Snúi fyrirtæki tapi í gróða, greiða þau tekjuskatt; skattbyrði þyngist
Hækki tekjur láglaunafólks og fari yfir skattleysismörk, greiðir það tekjuskatt og missir tekjutengdar bætur; skattbyrði þyngist

28. Kjarabætur 10% tekjulægstu í nokkrum OECD-löndum
Heimildir: Landshagir 2004; Gögn frá OECD (Michael Förster). Ísland , OECD lönd

29. Hefur fátækt aukist 1991-2006? Tvö hugtök, örbirgð og hlutdeild
Örbirgð nær horfin á Íslandi
Hlutdeild: Fátæktarmörk innan við helmingur miðtekna
Hlutdeild fátækra sennilega minnkað, ekki vegna aukins skorts, en ríkir orðið ríkari
Hinir fátæku líka orðið ríkari, en ekki eins hratt! Og þó hraðar en í nær öllum öðrum löndum!

30. Hefur ójöfnuður aukist 1991-2006?
Tvö hugtök, ójöfn tekjuskipting og aðstöðumunur
Forn merking: ójafnaðarmaður sýndi yfirgang og rangsleitni (Grettir og Hrafnkell Freysgoði)
Tekjuskipting á Íslandi tiltölulega jöfn, sé ekki tekið tillit til fjármagnstekna
Erlendis venjulega ekki tekið tillit til söluhagnaðar af hlutabréfum
Fjármagnstekjur nýjar tekjur; fjármagnið áður ekki til eða í höndum ríkisins

31. Gini-stuðull: Rangar tölur
Heimildir: Stefán Ólafsson, heimasíða (rautt: með fjármagnstekjum; grænt án fjármagnstekna)

32. Nýjar tölur: Jöfn tekjuskipting
Heimildir: Hagstofa Íslands og Eurostat (Evrópusambandið)

33. Ójöfnuður hefur minnkað!
Fjármagn í höndum ríkisins: Flokksgæðingar teknir fram yfir venjulegt fólk
Atvinnuleysi: Launþegar halda atvinnulausu fólki úti
Skuldasöfnun ríkisins: Núlifandi kynslóð tekur lán hjá komandi kynslóðum
Gjaldþrota lífeyrissjóðir: Lífeyrisþegar háðir náð greiðenda

34. Atvinnuleysi miklu minna en í öðrum OECD-löndum
Heimild: Fjármálaráðuneytið.

35. Betur sett án framfara síðustu fimmtán ára?
Vildum við vera án 18 milljarða skatttekna af fjármagnstekjum?
Án 11 milljarða skatttekna af bönkum?
Án 27% kjarabóta hinna tekjulægstu?
Hefði þetta fengist án aukins atvinnufrelsis?
Væru Íslendingar betur settir, hefði ríka fólkið kosið að telja fram í öðrum löndum?
Átti að banna marköngla og orm til beitu?

36. Fróðlegt reikningsdæmi
Hjálpum þeim einum, sem geta ekki bjargað sér sjálfir
Lítill hluti Íslendinga, e. t. v. 5% eða 15 þús. manns, þannig bjargarlausir
Ef þetta krefst 30 mia. kr. á ári, þá fær hver 2 millj. kr.
Skatttekjur af bönkum og af fjármagnstekjum samtals um 30 mia. kr.

37. Áhyggjur af fátæku fólki eða ríku?
Velferðarríkið sé eins og umhverfið sjálfbært
Skatttekjur af nýju fjármagni skapa möguleika á velferðaraðstoð
Efri mörk tekjujöfnunar skv. kenningu Rawls: Má ekki skerða kjör hinna verst settu (til langs tíma litið)
Skilyrði Rawls fullnægt á Íslandi: Hinir verst settu betur settir en ella

38. Ísland tækifæranna
Fyrir þá, sem geta bjargað sér, fátækt aðeins tímabundið ástand (ef atvinnuleysi er lítið)
Rausnarleg aðstoð sjálfsögð við þá, sem ekki geta bjargað sér
Lækkum tekjuskatta frekar á fyrirtæki og einstaklinga
Lækkum virðisaukaskatt og vörugjöld
Löðum fyrirtæki og ríkt fólk að landinu
Fjölgum tækifærum í stað jöfnunar