1. Паскаль тілінің басқару
9 сынып
Сабақтың тақырыбы:
Паскаль тілінің басқару
операторлары
Тармақталған
алгоритмдерді
программалау

2. Сабақтың мақсаты: Тармақталған алгоритмнің жазу тәсілдерін қайталау;
Паскаль тілінде тармақталу операторларымен танысу;
Тармақталу командасын Паскаль тілінде жазу пішінін қарастыру;
Программа жазуды үйрену;
Есеп шығару.

3. Паскаль тілінің басқару операторлары
Паскаль тілінің басқару операторларына шартты және шартсыз, қайталау операторлары жатады.
Программа операторлары, негізінен, жазылу ретімен орындалады. Олардың орындалу тәртібін өзгерту үшін шартты немесе шартсыз өту операторлары қолданылады.
Шартты тексеру операторлары мен цикл операторлары көбінесе құрылымдылық операторлар арқылы ұйымдастырылады.

4. Тармақталу командасы 1. Алгоритмдік тіл: 2. Графикалық тіл:
а) толық түрі:
егер шарт
онда серия 1
әйтпесе серия 2
болды
б) Қысқартылған түрі:
онда серия
2. Графикалық тіл:
Иә жоқ
шарт
Серия 1
Серия 2
шарт
Серия

5. Шартты операторлардың синтаксистік диаграммасы:
- тармақталу процестері бар алгоритмдерді ұйымдастыру үшін пайдаланылады.
Шартты операторлардың синтаксистік диаграммасы: if
Өрнек
then
1-оператор
else
2-оператор

6. Паскальда шартты өту операторы ІҒ операторы арқылы беріледі:
Паскальда шартты өту операторы ІҒ операторы арқылы беріледі:
Толық түрі: IF – THEN – ELSE
Қысқартылған түрі: IF – THEN
Жазылу үлгілері:
а) IF <шарт> THEN <оператор1> ELSE <оператор2>;
б) IF <шарт> THEN <оператор>;

7. Ескертпе!
Шарт ретінде салыстыру операциялары қолданады: =, <>, <=, >=, <, >.
Салыстыру белгісінің сол және оң жағында арифметикалық айтылулары жазылады.
Мысалы:
If x>0 then z:=y/x еlse z:=x*x;
ELSE сөзінің алдындағы оператордың соңына нүктелі үтір қойылмайды.
Шартты операторды оқу, түсіну жеңіл болуы үшін оны сатылы түрде жазу ынғайлы болады.

8. 3. Программалау тілі – Паскаль:
1. Шартты көшу операторы:
а) IF шарт THEN серия 1 ELSE серия 2;
б) IF шарт THEN
серия 1
ELSE серия 2;
2. Шартсыз көшу операторы:
GOTO N
N нөмірлі (таңба) жолға көшу. Таңба ретінде сан немесе қос нүктелі мәтін қолданылады.

9. IF x<=0 THEN y:=x*x ELSE y:=x+5; Writeln (‘y=‘, y); readkey; END.
Берілген функция бойынша у мәнің есептеу алгоритмін, блок-схемасын және программасын құрастыру.
Алгоритм:
Программа:
алг у мәнін есептеу
арг х
нәт у
басы
егер х ≤ 0
онда у:= х2
әйтпесе у:= x+5
болды
соңы
Program esep1;
Uses crt;
Var x,y: integer;
Begin
Clrscr;
Writeln(‘х енгіз’);
Readln(x);
IF x<=0 THEN y:=x*x ELSE y:=x+5;
Writeln (‘y=‘, y);
readkey;
END.

10. Күрделі шарт немесе көп деңгейлі құрылымының көрсетілімдері:
1. Алгоритмдік тіл:
егер шарт 1 онда
серия 1
әйтпесе
егер шарт 2 онда
серия 2
серия 3
болды
2. Графикалық тіл:
иә жоқ
иә жоқ
шарт 2
Серия 2
Серия 3
шарт 1
Серия 1

11. 2 есеп. Берілген функция бойынша у мәнің есептеу алгоритмін, блок-схемасын және программасын құрастыру.
y=x2
Y=2x+1
Y=x2 -1 5 1

12. Блок-схема Y=x2 х<5 Y=2x+1 Y=x2 -1 енгізу х басы шығару y соңыиә
х<1
жоқ
жоқ иә

13. Алгоритм және программа
алг у мәнін есептеу
арг x
нәт y
басы
егер x<1
онда y:=x2
әйтпесе
егер x<5
онда y:= 2x+1
әйтпесе y:=x2 -1
болды
соңы
Program у мәнін есептеу;
Uses crt;
Var x,y: integer;
Begin
Writeln(‘х енгіз’);
Readln(x);
IF x<1
THEN y:=x*x
ELSE
IF x<5
THEN y:=2*x+1
ELSE y=x*x-1;
Writeln (‘y=‘, y);
Readkey;
END.

14. Алгоритмдік тілде шарттың түрлері:
Жай шарт – =, <>, <=, >=, <, > қатынас таңбаларының бірімен біріктірілген екі өрнек (логикалық өрнек).
Мысалы: х>3, x=8, abs(A)<= 0.5
Құрама шарт – ЖӘНЕ, НЕМЕСЕ, ЕМЕС қызметші сөздері арқылы біріктірілген екі немесе одан да көп жай шарттар.
Мысалы: (x>0) және (у>4) және (x+y≤4)
(x<2) немесе (x>5)
емес(x>3) және (X≤6)

15. Құрама шарт AND - ЖӘНЕ OR – НЕМЕСЕ NOT – ЕМЕС
Алгоритмдік тілде Паскаль тілінде
(х>0) және (x<=4) (х>0) and (x<=4)
(х<1) немесе (х+у <= 5) (х<1) or (х+у <= 5)
емес (x>2) және (х<=6) not ((x>2) and (х<=6))

16. егер a>b және a>c онда шығару max:=a
1 есеп. a,b,c сандары берілген. Осы сандардың ең үлкенің табу программасын құрастырыныз.
егер a>b және a>c онда шығару max:=a
егер b>a және b>c онда шығару max:=b
егер c>a және c>b онда шығару max:=c

17. Program max;
Uses crt;
Var a,b,c,y: real;
Begin
Writeln (‘a,b,c енгізу’);
Readln(a,b,c);
IF (a>b) and (a>с) THEN writeln (‘max:=‘,a);
IF (b>a) and (b>c) THEN writeln (‘max:=‘,b);
IF (c>a) and (c>b) THEN writeln (‘max:=‘,c);
Writeln (‘y=‘, y);
END.

18. Сөздік
IF – егер
THEN – онда
ELSE – әйтпесе
GOTO – көшу, бару

19. Сұрақтар: Тармақталған алгоритм дегеніміз не?
Тармақталу командасының жазу тәсілдері?
Алгоритмдік тілде тармақталу командасын өрнектеуге арналған қызметші сөздер.
Паскаль тілінде тармақталу командасының қызметші сөздері.
Шартты операторларының түрлері.

20. Қорытынды.
Орындаушының әрекеттері кейбір шарттарды тексеру нәтижелерімен белгіленетін болса, ол алгоритм тармақталған деп аталады.
Тармақталған команданың пішімдері: алгоритм тілі, графикалық тілі, программалау тілі.
Тармақталу командасының қызметші сөздері: егер, онда, әйтпесе, болды.
Паскаль: IF, THEN, ELSE.

21. Үй тапсырмасы: 1.7 т, оқу 36-45 бет. (3.5 т, оқу 76-83 бет.)
Берілген функция бойынша у мәнің есептеу алгоритмін, блок-схемасын және программасын құрастыру. 3.