1. Modeli OSI protokollet e rrjetit

2. OSI Open Systems Interconnect
Një nga konceptet më të rëndësishme të rrjetave është kuptimi i modelit OSI .
Ky model eshte krijuar nga organizata ndërkombëtare e standarteve, International Organization for Standardization (ISO) në 1978 dhe rifreskuar në 1984.

3. OSI
OSI pershkruan një arkitekture rrjeti kompjuterik që lejon të dhënat të shpërndahen ndërmjet kompjuterave.
Modeli OSI është model konceptual.
Ai është mjaft i rendesishem pasi na ndihmon të perceptojme se si lidhen protokollet me njëri -tjetrin dhe si punojnë ato në aplikacionet praktike.

4. SHTRESAT Modeli OSI përbëhet nga 7 shtresa.
Shtresa Fizike klasifikohet si shtresa e nivelit më të ulët, ndërsa shtresa e Aplikimit si shtresa e nivelit më të lartë.
Çdo shtrese siguron sherbime specifike per shtresat me siper dhe me poshte ,me qellim qe rrjeti te punoje ne menyre efektive.
Shtresat përshkruajnë hapat që kryhen ne nje komunikim rrjeti.  

5. Modeli reference OSI

6. Çdo shtresë i shton të dhënave qe merr header –in e vet, per t’u përdorur nga shtresa homologe në destinacion.
Header-i permban informacion specific te shtreses qe shpjegon cfare funksioni kryen shtresa.

7. Pra, shtresa Application shton tek te dhenat qe ka ka marre nje header dhe dergon te dhenat dhe header –in poshte tek shtresa Presentation.
Shtresa Presentation shton header-in e saj dhe i dergon te dhenat dhe header-in e saj poshte ne shtresen Session.

10. Standartet TCP/IP
Një nga pikat me të forta të grupit te protokolleve TCP/IP që e bën atë shumë popullor është se ai nuk është i zoteruar nga askush dhe nuk është i liçensuar.
Ai ka një model të hapur për zhvillim, i publikuar në dokumente të njohur si Requests for Comments (RFCs) .
RFCs mirmbahen nga Internet Engineering Task Force (IETF).

11. Nder të gjitha protokollet që përdoren në ditet e sotme, TCP/IP është me i gjithanshmi dhe me i nderveprueshmi.
Të gjithë sistemet operative popullore jo vetëm që e suportojnë TCP/IP-ne, por pjesa me e madhe e tyre e përdorin atë si protokoll primar.
Në çdo lloj mjedisi që mund të keni servera dhe kliente Linux, Windows dhe NetWare do ti shohim duke komunikuar nepermjet TCP/IP-se.

12. Adresimi TCP/IP
Adresimi logjik realizohet permes adresa IP, e cila perbehet nga 32 bite
Një adrese e vetme IP perfaqeson :
Adresen personale të hostit
Rrjetin të cilit i përket

13. Emertimi i TCP/IP
Sistemet në një rrjet TCP/IP mund të aksesohen nepermjet :
Adreses se tyre IP
Emrit te hostit
Emrat e hosteve jane emra që u vendosen sistemeve për tu mbajtur mend me të lehtë.

14. Kembimi i emrit në adresen perkatese të tij
realizohet në menyre :
Dinamike permes protokollit Domain Name Server (DNS).
Statike permes një skedar teksti të quajtur 'Hosts' , i cili ruhet në çdo kompjuter.

15. Identifikuesi i rrjetit njihet ndryshe si adresa e rrjetit dhe identifikon sistemet që ndodhen në të njëjtin rrjet fizik.
Të gjithë kompjuterat që ndodhen në të njëjtin rrjet fizik duhet ta kenë të njëjtë pjesën e identifikimit të rrjetit (net ID) dhe ky identifikues rrjeti duhet të jetë unik në gjithë internetwork.

16. Internetwork duhet kuptuar një rrjet i madh i përbërë nga shumë rrjeta të llojeve apo madhësive të ndryshme, zakonisht një rrjet i tillë përbëhet nga shumë rrjeta WAN.
Host ID i njohur si addresa e hostit, identifikon çdo host ne nje rrjet.

17. IPv4 IPv6 Adresimi IP është ne dy versione :
Në këtë cikël leksionesh tekst në do të diskutojmë më shumë për versionin Ipv4, meqënëse Ipv6 ende nuk është implementuar gjerësisht.

18. Adresimi IPv6
Problemi i vetëm që na shtyn drejt zgjedhjes IPv6 është numri i kufizuar i adresave IP që mund ti ofrohen rrjeteve gjithnjë në rritje .
Aspekti me domethenes i IPv6 është pikerisht aftesia e adresimit.
Ndersa IPv4 përdor adresim 32 bitesh, IPv6 përdor adresim 128 bitesh që prodhon shume mundesi adresimi.

19. Adresat IPv6 shprehen në një format të ndryshem nga ato të IPv4.
Një adrese IPv6 është e përbërë nga 8 grupe 16 bitësh të shprehura në hekzadecimal.
Për shembull një adrese IPv6 është:
42DE:7E55:63F2:21AA:CBD4:D773:CC21:554F

20. Ipv4
Nje adrese IPv4 eshte e ndertuar nga 32 bitë, që ndahen në 4 grupe me nga 8 bit secili.
Këto grupe 8-bitëshe njihen me emrin oktete.
Biti me me vlere eshte 128 dhe ai me me pak vlere eshte 1.
Duke perdorur te tete bitet mund te marrim te gjithe vlerat nga 0 deri ne 255 (2 n-1 ) per cdo oktet.
Zakonisht adresat IP paraqiten ne forma dhjetore.

21. Adresat IP jane pothuajse gjithmone te shprehura ne nje seri prej kater numrash dhjetore te ndara nga pika si p.sh :
Cdo vlere dhjetore ne serine e mesiperme i korrespondon nje okteti binar.

22. Per te qene i kuptimplote ne kompletin e protokollit TCP/IP, numrat dhjetor duhen konvertuar ne vlerat e tyre binare.
Sistemet operative e bejne kete automatikisht,
por ne mund ta bejme kete ne menyre manuale per te kuptuar me mire se si jane perdorur keto vlera.

23. Per te konvertuar numrat dhjetor ne eikuvalentet e tyre binare mund te kryejme nje seri testesh.
Cdo numer testohet kundrejt vleres se nje vendi ne nje octet binar,duke filluar me vendin 128.
Konvertimi numrit dhjetor 192
1.- A eshte 192 me I madh se 128? Po, keshtu qe kemi nje 1 ne vendin (pozicionin ) e 128 ne numrin binary.
1_ _ _ _ _ _ _

24. 2. - Pastaj ne zbresim 128 nga 192 (rezultati 64)
2.- Pastaj ne zbresim 128 nga 192 (rezultati 64).Pastaj vazhdojme me pozicionin 64 .
Perderisa rezultati zbritjes sone eshte taman 64, ne vendosim nje 1 ne pozicionin e 64 dhe e mbyllim oktetin me zero per vlerat e pozicioneve qe mbeten.

26. Klasat e adresave IP
Adresat IP ndahen në grupe logjike që quhen klasa.
Klasa e një adrese IP përcakton se cilat bite (nga 32 bite në total) përdoren për identifikimin e rrjetit dhe cilat përdoren për identifikimin e hostit.

27. Në adresimin IPv4 kemi pese klasa adresash A,B,C,D,E .
Por vetëm klasat A, B dhe C përdoren për adresimin e klienteve.
Klasa D është e rezervuar për adresimin gjatë transmetimeve multicast.
Klasa E është e rezervuar për qëllime eksperimentale (diapazoni ).

28. Klasa A
Identifikuesi rrjetit është gjithmonë okteti i parë majtas në adresën IP.
Identifikuesi i hostit janë tre oktetet e tjera.
Përfshihen adresat IP që shifren e parë binare të oktetit të parë e kanë 0.
0 x x x x x x x

29. Identifikuesi i rrjetit merr vlera nga 1. 0 deri në 126
Identifikuesi i rrjetit merr vlera nga deri në (te paraqitura si numra dhjetorë).
Pra në klasën A mund të kemi 126 rrjete kompjuterike me identifikues rrjeti të ndryshëm, unik dhe secili rrjet mund të ketë 16'777’214 hoste.

30. Ndërsa adresa e klasës A 127. x. y
Ndërsa adresa e klasës A x.y.z është e rezervuar për testime loopback lokale .
Loopback eshte nje funksion i grupit te protokolleve i cili perdoret per procesin troubleshooting.

31. Klasa B
Identifikuesi i rrjetit janë gjithmonë dy oktetet e para majtas në adresën IP .
Identifikuesi i hostit janë dy oktetet e tjera djathtas.
Përfshihen adresat ne te cilat dy shifrat e para binare te oktetit te parë jane me vlerën 10.
1 0 x x x x x x
 Kjo sjell që identifikuesi i rrjetit të marrë vlera nga deri në (paraqitur si numra dhjetorë).

32. Klasa C Identifikuesi rrjetit janë gjithmonë tre oktetet
e para majtas në adresën IP .
Identifikuesi hostit ëshë okteti i fundit.
Përfshihen adresat ne te cilat dy bitet e para majtas te oktetit te parë jane ne vlerën 11 .
1 1 x x x x x x
Kjo sjell që identifikuesi i rrjetit të marrë vlera nga deri në ( paraqitur si numra dhjetorë)

33. Klasa A përdor vetëm oktetin e pare për të perfaqesuar pjesen e rrjetit, Klasa B përdor dy oktete dhe klasa C tre oktete.
Si rezultat kemi që klasa A ka një numër të vogel rrjetesh, por seicila prej tyre ka një numër shumë të madh adresimi hostesh.

34. Klasa B ka një numër me të madh rrjetesh por ka numër me të vogel hostesh.
Klasa C ka një numër shumë të madh rrjetesh,por secili prej tyre ka një numër të vogel hostesh .

35. Subnet Mask
Ne adresimin IP perdoret edhe nje grup tjeter 32 bitesh qe quhet subnetmask .
Funksioni i saj i vetem eshte te percaktoje se cila pjese e adreses i perket adreses se rrjetit dhe cila i perket adreses se nyjes.
Subnet mask paraqitet ashtu si dhe adresa IP ne formatin decimal dhe binar.

36. Ne formatin decimal te nje subnet mask
vlerat 255 i perkasin adreses se rrjetit
vlerat 0 i perkasin adreses se hostit.
Me ane te subnet maskes percaktojme adresen IP te rrjetit per nje adrese IP te dhene .
Secila nga klasat e adresave ka subnetmasken e saj standarte.

39. Default Gateway
Kur një sistem, qe përdor TCP/IP , dëshiron të lidhet me nje sistem tjeter atij i nevojitet adresa IP e sistemit destinacion.
Cdo adrese IP duhet te ekzaminohet sipas oktetit.
Kjo adresë IP mund te merret nga një server DNS si rezultat i zberthimit te emrit, ose përdoruesi mund ta sigurojne atë direkt.

40. Duke pare me nga afer këtë adresë, sistemi mund të përcaktoje nëse sistemi destinacion është në të njejtin rrjet apo pjesë e një rrjeti tjetër.
Nëse sistemi destinacion eshte ne te njejtin rrjet, ai mund të komunikoje me këtë sistem direkt.
Nëse sistemi destinacion është në një rrjet tjeter, atehere komunikimi realizohet nepermjet nje ruteri.

41. Ruteri kontrollon tabelen e tij te rrugezimit për të pare nëse ka ndonjë të dhene mbi rrjetin ku ndodhet sistemi destinacion.
Nëse ka ndonjë rrugë ,atehere e përdor atë.
Nëse nuk ka, të dhënat dërgohen në Default gateway.

42. Default gateway është mjeti sipas të cilit një pajisje mund të aksesoje sisteme në rrjete të tjera, për të cilet nuk ka një rruge të konfiguruar.
Default gateway është thjesht rrugëkalimi jashte rrjetit për një pajisje të dhënë.
Default gateway-i juaj  ndodhet  në të njëjtin subnet  ashtu si kompjuteri juaj  dhe është 
gateway (zakonisht router) ne te cilen kompjuteri juaj mbeshtetet  kur   nuk di  si te rrugezoje trafikun .

43. TCP/IP i dërgon paketat për rrjetat e largëta tek default gateway .
Default gateway më pas i përcjell paketat tek sistemi destinacion :
Direkt nëse është i lidhur me sistemin e larget.
Nëpërmjet gateway-ve te tjera derisa paketa të dorëzohet tek nje gateway që lidhet drejtpërdrejt me sistemin destinacion.

44. Për të komunikuar me nje sistem ne një rrjet tjetër, ju duhet të konfiguroni një adresë IP për default gateway.
Adresa IP e Default Gateway është zakonisht
shumë e ngjashme me  adresën tuaj IP, në atë që shumë numra mund të jenë te njëjtë,por nuk eshte e njejte me te.
Nëse sistemi nuk është i konfiguruar me ndonjë default gateway, ai është i limituar të punoje vetëm brenda segmentit të rrjetit ku ndodhet.

45. Subnetting
Subnetting ( nenrrjetezimi) është një proces i cili mundëson krijimin e rrjeteve me numer hostesh të ndryshëm nga ai i marrë sipas klasifikimit të plote të adresimit IP , me qellim qe t’i jepet mundësi projektuesve të rrjetit të perdorin në mënyrë efikase adresat e dhena IP.

46. Për të ilustruar nenrrjetezimin, le të shembullin e
mposhtëm:
Supozoni që ju është caktuar klasa B me adrese
Duke përdorur këtë adrese dhe subnet masken default ju mund të keni një rrjet të vetëm ( ) dhe të përdorni pjesen e mbetur për nyjet e rrjetit tuaj.

47. Kjo gjë do ju jepte juve një numër të madh mundesish për adresimin e nyjeve, që në realitet mund të mos ju sherbeje për gjë.
Duke përdorur nenrrjetezimin, ju përdorni bite nga pjesa e nyjeve për të krijuar me shumë adresa rrjetesh .
Keto adresa rrjetesh njihen si adresa IP jashtë standartit të klasave të përshkruara më parë “classless”.
Kjo gjë redukton pak numrin e nyjeve për rrjet por gjithsesi do të keni mjaftueshëm adresa.

48. Nënrrjetëzimi bëhet për dy arsye:
Lejon të përdorni adresat IP në mënyrë me eficente.
Siguron rritje të sigurise dhe menaxhimit të IP-ve duke siguruar një mekanizem për të krijuar më shumë rrjete në vend të një.
Subnetting nuk e rrit numrin e adresave IP të mundshme.
Ai rrit numrin e adresave të rrjeteve, dhe si rezultat zvogelohet numrin i nyjeve për rrjet.

49. Identifikimi i ndryshimit mes rrjeteve publike dhe private
Rrjeti publik është një rrjet ne te cilin mund të aksesoje cdokush , p.sh.Interneti.
Aksesi nuk është i kontrolluar.
Adresimi i pajisjeve eshte shume kompleks.

50. Rrjeti privat është një rrjet ne te cilin aksesi është i kufizuar , p
Rrjeti privat është një rrjet ne te cilin aksesi është i kufizuar , p.sh një rrjet korporate apo shkolle .
Aksesi është shumë i kontrolluar.
Adresimi është paksa më i pavarur dhe me i thjeshte.

51. Pergjegjes per caktimin e adresave IP në rrjetet publike është :
Autoriteti Vendosjes se Numrave te Internetit (IANA)
Autoritetet Rajonale
Per te lidhur një kompjuter në Internet nevojitet një adrese IP të vlefshme publike, e cila zakonisht sigurohet nga ISP juaj.

52. ISP-te kanë blloqe të mëdha adresash IP per t’ua caktuar klienteve të tyre.
Nëse nevojitet një numër i madh adresash IP nuk eshte e leverdisshme marrja e tyre nga ISP.
Per kete mund të kontaktohet me organizaten pergjegjese për caktimin e adresave të zones tuaj, per te cilen informoheni duke vizituar website-in IANA.

53. Brezi i adresave Private
Disa breza adresash janë caktuar për tu përdorur vetëm në rrjete private , me qellim qe të parandalohet një bllokim i Internetit nga një rrjet i keq konfiguruar.
Këto adresa janë speciale pasi ruterat e
internetit janë të konfiguruar për të injoruar çdo pakete që vjen nga adresa të tilla.

54. Kjo do të thote që nëse një rrjet privat “rrjedh” në Internet ai nuk do të shkoje me larg se ruteri i pare që takon.
Për rrjetet private janë përcaktuar tre breza; një për çdo klase, A, B, C.
Klasa A ofron me shumë mundësi se klasa B apo C.

55. Brezat e adresave janë të percaktuara në tabele.

56. ADRESIMI Adresimit Dinamik
Çdo sistem ,që përdor grupin e protokolleve TCP/IP, duhet të ketë një adrese IP unike për tu lidhur në rrjet.
Adresa IP vendoset nepermjet :
Adresimit Statik
Adresimit Dinamik

57. Adresimi Statik
Adresimi statik eshte konfigurimi ne menyre manuale i adreses në sistem.
Disavantazhet e adresimit statik
Gabimet gjatë konfigurimit janë të pashmangshme, megjithese eshtë i thjeshte .
Shpenzohet nje kohe e madhe per konfigurimin dhe rikonfigurimin (ne raste te ndryshimeve në skemen e adresimit) .
Disavantazhet bejne qe pothuajse të gjithë rrjetet nuk e përdorin më adresimin Statik.

58. Adresimi Dinamik
Adresimi dinamik ka te beje me caktimin e adreses IP ne menyre automatike .
Adresimi dinamik realizohet nepermjet Protokollit te Konfigurimit Dinamik te Hostit Dynamic Host Configuration Protocol (DHCP).

59. DHCP eshte pjese e grupit te protokolleve TCP/IP dhe mundeson nje sistem qendror te siguroje adresat IP per shume kliente.
Diapazonet e adresave IP jane te percaktuara ne nje aplikim qe punon ne serverin DHCP.

60. Një server DHCP mund të përcaktojë automatikisht informacionin e konfigurimit TCP/IP tek klientët DHCP .
Me qellim qe te sigurohet automatikisht informacioni konfigurimit TCP /IP nga severi DHCP duhet t’i konfigurojme kompjuterat kliente dhe pajisjet e rrjetit kompatible DHCP .

61. Subnemask Default getaway DNS Një server DHCP shpeshhere cakton
informacionin mbi:
Subnemask
Default getaway
DNS

62. Kur inicializohet një sistem klient me DHCP ai i kerkon serverit një adrese IP. Nëse gjithshka është ashtu siç duhet të jetë, serveri DHCP i cakton klientit një adrese .

63. Karakteristikat e Konfigurimi automatik
Menjanon gabimet njerezore gjate vendosjes se adresimit IP ne menyre manuale.
Siguron informacion te sakte të konfigurimit .
Thjeshton administrimin.

64. APIPA
Automatic Private IP addressing (APIPA) është një vecori që ka ardhur me Windows 98 dhe është perfshire në të gjitha versionet e mevonshme.
APIPA eshte i aktivizuar ne menyre te paracaktuar ne keto Sisteme Operative.

65. APIPA cakton automatikisht një adresë IP tek sistemet kliente DHCP, nese sistemi nuk është në gjendje ta siguroje atë nga serveri DHCP.
IANA ka rezervuar per APIPA
rendin e adresave IP jo te rrugezueshme nga deri
subnet mask
Si rezultat APIPA siguron nje adrese qe eshte e garantuar te mos konfliktoje me adresat e rrugezueshme .

66. Por APIPA nuk mund te gjeneroje te gjithe informacionin qe zakonisht sigurohet nga DHCP, te tilla si adresa e nje default gateway.
Prandaj kompjutera te adresuar me APIPA mund të komunikojnë  vetëm me kompjuterat në të njëjtin rrjet lokal, që gjithashtu  kanë adresa te formes   x.y.(x.y eshte identifikuesi unik i klientit)

67. APIPA per shkak te kufizimeve te saj eshte preferenca e fundit që mund të përdoret në konfigurimin e rrjetit.
Megjithate ideja e përdorimit të APIPA është që sistemet e një segmenti të mund të komunikojne me njeri tjetrin në një rast deshtimi të serverit DHCP.

68. Shembull
Nje kompjuter i ndezur ka marre nga serveri DHCP adresen p.sh. IP
Ne nje moment serveri fiket.
Sistemeve te tjere qe nuk kishin marre akoma adresen IP nga serveri, u caktohet adresa nga APIPA , p.sh
Pasi komputeri gjeneron adresen , ai transmeton tek kjo adrese per te pare nese ndonje system tjeter eshte tashme duke e perdorur ate .

69. Nese kompjutera te tjere nuk pergjigjen ai i cakton adresen vetevetes.
Te gjitha keto sisteme mund te komunikojne me njeri tjetrin, ndersa kompjuteri i pare jo pasi eshte ne nje brez tjeter IP.
Keshtu cdo sistem qe merr nje adrese nga DHCP nuk mund te komunikoje me sisteme qe kane adresa te caktuara nga APIPA.

70. Kompjuteri vazhdon te perdore kete adrese derisa ai zbulon dhe merr informacionin e konfigurimit prej nje server DHCP.
Ai kerkon per server DHCP cdo 5 minuta derisa rikthehet online, kohe ne te cilen ai merr nje adrese te caktuar te vlefshme DHCP.