1. Tələbə___________Məmmədzadə Nərminə Müəllim__________Cəfərov Hidayət Metrologiyanın esasları fənni (Qrup:689.7Fenn) TƏQDİMAT İŞİ

2. Movzu: Əsas kəmiyyət vahidlərinin etalonlari. Beynəlxalq ölçü vahidləri sistemləri-Sİ. Ölçü vahidləri — hər hansı ölçü nəticələrinin standarta uyğun təqdimatıdır. Ölçünün ədədlə ifadəsi ölçülənin vahid kimi qəbul edilən ilkin nümunəyə – etalona nisbətidir. Ölçü vahidinə nisbətin ədədlə ifadəsi ölçünün dərəcəsidir.etalona Etalonlar tarixən bir- birindən fərqləniblər. Baza vahidlərinin ölçüləri ənənələrə uyğun təyin edilibdir.

3. Bu baxımdan hətta müasir dövrdə, etalonların yaxınlaşdırıldığı halda dünyada müxtəlif ölçü vahidləri sistemi mövcuddur. DövlətlDövlətlər bir qayda olaraq ölçü sistemini qanunvericiliklə təyin edirlər. Azərbaycan Respublikasında metrologiya məsələləri ilə xüsusi dövlət qurumu – Azərbaycan Respublikasının Standartlaşdırma,Metrologiya və Patent üzrə Dövlət Komitəsi [ məşğul olur. Bu baxımdan hətta müasir dövrdə, etalonların yaxınlaşdırıldığı halda dünyada müxtəlif ölçü vahidləri sistemi mövcuddur. DövlətlDövlətlər bir qayda olaraq ölçü sistemini qanunvericiliklə təyin edirlər. Azərbaycan Respublikasında metrologiya məsələləri ilə xüsusi dövlət qurumu – Azərbaycan Respublikasının Standartlaşdırma,Metrologiya və Patent üzrə Dövlət Komitəsi [ məşğul olur.

4. Beynəlxalq vahidlər sistemi Beynəlxalq vahidlər sistemi Beynəlxalq vahidlər sistemində əsas vahidlər yeddidir və bunlardır: uzunluq vahidi - metr(m)- platin- iridium xəlitəsindən hazırlanmış tircik üzərinə çəkilmiş iki cizgi arasındakı məsafədir.1799-cu ildə Fransada hazırlanmış bu etalon Paris şəhəri yaxınlığındakı Sevr şəhərində saxlanılır.1983-cü ildən Beynəlxalq razılaşmaya görə metr - işığın vakuumda 1/299792458 saniyədə yayıldığı məsafə kimi müəyyənləşdirilir.

5. Uzunluq vahidləri arasındakı fərq ölkələrarası ticarət əlaqələrinin inkişafına mane olurdu. Bu problemi aradan qaldırmaq üçün 1799-cu ildə Fransada ilk ümumi uzunluq ölçü vahidi - etalon olaraq metr müəyyən edildi. Metr - ölçü deməkdir (yun.“metron”). Uzunluq vahidləri arasındakı fərq ölkələrarası ticarət əlaqələrinin inkişafına mane olurdu. Bu problemi aradan qaldırmaq üçün 1799-cu ildə Fransada ilk ümumi uzunluq ölçü vahidi - etalon olaraq metr müəyyən edildi. Metr - ölçü deməkdir (yun.“metron”). Bilirsinizmi? 1 metr platin-iridium xəlitəsindən hazırlanmış çubuğun iki cizgisi arasındakı məsafəyə bərabərdir. Bu çubuq “uzunluq etalonu” adlanır və Fransanın Sevr şəhərində saxlanılır.

6. zaman vahidi - saniyə(san) - sezium-133 atomunun şüalanma periodunun 9192631770 mislinə bərabər zamandır. Maddə miqdarı-mol(mol) - kütləsi 0,012 kq olan karbondakı atomların sayı qədər molekullardan və ya atomlardan təşkil olunmuş maddə miqdarıdır. İşıq şiddəti vahidi - kandela(kd)- verilən istiqamətdə energetik işıq şiddəti 1/683 W/sr olan 540 · 1012 Hz tezlikli monoxromatik şüa buraxan mənbənin bu istiqamətdəki işıq şiddətidir Kütlə vahidi - kiloqram(kq) - platin-iridium xəlitəsindən hazırlanmış silindirşəkilli etalonun kütləsidir.

7. ` Kütlə vahidləri — Beynəlxalq sistemdə əsas ölçü vahidlərindən biri də kütləyə aiddir. 1 kq. kiloqram adlanır. Kütlə etalonu silindir formada olub platin- iridium xəlitəsindən hazırlanmışdır və Paris yaxınlığındakı Sevr şəhərində saxlanılır. Fizikada 1 kq-dan kiçik olan 1 q. - bir qram, 1 mq. -bir milliqram və s. var. 1 s = 100kq - bir sentiner 1 t = 1000 kq - bir ton və s. vahidlərindən də istifadə olunur.

8. temperatur vahidi kelvin - (K) - 1954-cü ilə qədər "mütləq dərəcənin" qiyməti suyun qaynama və buzun ərimə temperaturları fərqinin 1/100-i qəbul olunurdu.Termometrin ilk başlanğıc nöqtəsi mütləq sıfır,ikinci əsas nöqtəsi isə suyun üçlük nöqtəsi(273,16K) qəbul olunan Kelvin şkalasından istifadə olunur.Kelvin T və selsi t şkalaları arasındakı əlaqə:T=t+273,15 və ya hesablamaları sadələşdirmək üçün T=t+273 kimidir.Kelvin şkalasının ΔT=1K,Selsi şkalasının Δt=1 °C-ə bərabərdir. cərəyan şiddəti vahidi-amper(A) - elə cərəyanın şiddətidir ki, bu cərəyan vakuumda bir-birindən 1m məsafədə və bir-birinə paralel yerləşmiş sonsuz uzun naqillərdən keçdikdə onların hər bir metr uzunluqları arasında 2·10 −7 N qarşılıql təsir yaransın

9. elvin Vikipediya, açıq ensiklopediya Jump to navigationJump to search Lord Kelvin, vahidin adını aldığı alim 1848- ci ildə ingilis fiziki Uilyam Tomson (Lord Kelvin) temperaturun yeni şkalasını yaradır. Bu şkala mütləq temperatur və ya Kelvin şkalası adlanır.Kelvin — K hərfi ilə göstərilən və intervalı Selsi şkalası (Celsius) ilə eyni olan, ancaq sıfır nöqtəsi olaraq mütləq sıfıra (–273.15 °C) sahib temperatur ölçü vahidi.Mütləq sıfır temperatur adlanır. Kelvin şkalasında suyun qaynama temperaturu isə,373 K- dir.Selsi şkalasımütləq sıfıratemperatur Lord Kelvinin şərəfinə adlandırılmışdır.Mütləq temperatur vahididir. Selsi dərəcəsi sıfır nöqtəsini suyun donma nöqtəsi olaraq aldığından, 0 °C 273,15 K'e bərabər olur. Bənzər şəkildə Selsi dərəcə olaraq ifadə edilən hər hansı bir istiliyi kelvinə çevirmək üçün üzərinə 273,15 əlavə olunur. Məsələn 22 °C = 22 + 273,15 = 295,15 K. BS-nin əsas vahidlərindən biridir. 1848- ci ildə ingilis fiziki Uilyam Tomson (Lord Kelvin) temperaturun yeni şkalasını yaradır. Bu şkala mütləq temperatur və ya Kelvin şkalası adlanır.Kelvin — K hərfi ilə göstərilən və intervalı Selsi şkalası (Celsius) ilə eyni olan, ancaq sıfır nöqtəsi olaraq mütləq sıfıra (–273.15 °C) sahib temperatur ölçü vahidi.Mütləq sıfır temperatur adlanır. Kelvin şkalasında suyun qaynama temperaturu isə,373 K- dir.Selsi şkalasımütləq sıfıratemperatur

10. Lord Kelvinin şərəfinə adlandırılmışdır.Mütləq temperatur vahididir. Selsi dərəcəsi sıfır nöqtəsini suyun donma nöqtəsi olaraq aldığından, 0 °C 273,15 K'e bərabər olur. Bənzər şəkildə Selsi dərəcə olaraq ifadə edilən hər hansı bir istiliyi kelvinə çevirmək üçün üzərinə 273,15 əlavə olunur. Məsələn: 22 °C = 22 + +273,15 = 295,15 K. BS-nin əsas vahidlərindən biridir.

11. Beynəlxalq vahidlər sistemində(BS) əlavə vahid ikidir: cisim bucağı vahidi steradian(strad) müstəvi bucaq vahidi - radian(rad) - qövsünün uzunluğu radiusa bərabər olan bucaqdır. Qalan bütün kəmiyyətlərin vahidləri törəmə vahidlər adlanır.

12. Temperaturu ölçmək üçün TERMOMETR adlanan qurğudan istifadə edilir Cərəyan şiddətini ölçmək üçün dövrəyə ardıcıl qoşulmuş Ampermetrdən istifadə olunur.

13. Vaxtı saniyə ölçən adlanan qurğu ilə ölçürlər Uzunluğu xətkeş və ya metrə adlanan qurğu ilə ölçürlər

14. MKSMKS — əsas vahidləri metr, kiloqram, saniyə olan ölçü vahidləri sistemi. MKSMKS — əsas vahidləri metr, kiloqram, saniyə olan ölçü vahidləri sistemi. SİSİ(SI, fr. Système International d’Unités) (Beynəlxalq Sistem) — beynəlxalq vahidlər sistemi SİSİ(SI, fr. Système International d’Unités) (Beynəlxalq Sistem) — beynəlxalq vahidlər sistemi SQSSQS(santimetr-qram-saniyə) — (Sİ) sisteminə qədər istifadə edilən ölçü vahidləri sistemi. SQSSQS(santimetr-qram-saniyə) — (Sİ) sisteminə qədər istifadə edilən ölçü vahidləri sistemi.