1. НБРМ во 2010 година и планираните активности за 2011 година
НБРМ во 2010 година и планираните активности за година
м-р Петар Гошев
гувернер
декември, 2010 година

2. Содржина: Денешната презентација содржи три сегменти:
I. Oцена на монетарната политика во 2010 година;
II. Оцена на банкарскиот систем во 2010 година;
III. Планираните активности за 2011 година, согласно со усвоената Програма за работа на НБРМ.

3. I. Монетарната политика во 2010 година
Какви беа монетарните промени во текот на годината?
Преземавме мерки за постепено олабавување на монетарната политика во текот на целата година...
...преку непрекинат циклус на намалување на каматната стапка на благајничките записи на НБРМ (во осум наврати)...
...сведувајќи ја на историски најниско ниво од 4%. 3

4. Монетарната политика во 2010 година
Кои беа факторите коишто овозможија монетарно олабавување?
2010 година ја завршуваме со ниска инфлација, со нејзино извесно забрзување во вториот дел од годината.
Функционирањето на економијата се одвиваше под потенцијалниот раст (имавме негативен производствен јаз).
Поради тоа имавме релативнo слаба увозна побарувачка, со подобри остварувања на страната на извозот.
Реализиравме намален трговски дефицит и обилни приливи на приватните трансфери, со што дефицитот во тековната сметка значително се стесни и во целост беше покриен со капиталните приливи. 4

5. Монетарната политика во 2010 година
Со ваква макроекономска слика, на девизниот пазар откупувавме девизи и остваривме раст на девизните резерви;
Значи, ваквиот карактер на монетарната политика беше овозможен од: оцените за подобрената надворешна позиција, односно зголемените девизни резерви, ниската инфлација и сѐ уште незакрепнатата домашна побарувачка. 5

6. Монетарната политика во 2010 година
Дали со ваквата политика успешно ги остваривме монетарните цели?
Прво, девизниот курс – како посредна цел, остана стабилен, поради поволните движења на девизниот пазар, коишто овозможија растечки тренд на девизните резерви и нивно одржување на соодветно ниво.
Второ, остваривме ниска, социјално прифатлива, вкупна инфлација како крајна цел на монетарната политика.
Што покажува подетаљната слика на главните столбови на монетарната политика – девизните резерви и инфлацијата? 6

7. Растечка патека на девизните резерви
Постојаното закрепнување на девизните резерви беше главниот предуслов за позасиленото олабавување на монетарната политика
Девизните резерви се одржуваат на соодветно ниво (покриеност од 4,3 месеци на увозот на стоки и услуги од наредната година).

8. Растечка патека на девизните резерви
-Во последниве две години бележиме раст на девизните резерви од 194 мил. евра, од кои 102 мил. евра во 2009 и 92 мил. евра до ;
Главни фактори за растот на девизните резерви во 2009 година се задолжувањето на државата со Еврообврзница и користењето на квотата од ММФ, додека растот во 2010 година се должи на нето-откупот на девизниот пазар и позитивните курсни разлики;
-Растот на девизните резерви во 2010 година е постабилен, бидејќи главно се темели на подобрената надворешна позиција.

9. Дефицитот на тековната сметка во 2010 година – трипати помал во споредба со 2009 година
Надолна корекција на дефицитот во тековната сметка, којшто е можно, наместо проектираните 3,6%, во 2010 година да биде околу 2% од БДП...
…но со спротивни, негативни движења кај капиталните приливи - во услови на нецелосно обновена доверба на инвеститорите - но доволни за финансирање на нискиот тековен дефицит. 9

10. Поволни движења во трговската размена, со позитивни ефекти врз економскиот раст
Темпото на раст кај извозот во 2010 година е значително посилно од она на увозот...
...заради отпочнатото закрепнување нa странската побарувачка...
...при сѐ уште бавно закрепнување на домашната побарувачка, којашто не создаде притисоци врз увозот и не поттикна продлабочување на надворешните дебаланси.
Следствено, нето-извозот е основниот носител на растот во 2010 година, кој последниот пат го оценивме на 0,6% со позитивни ризици (кои очигледно се остваруваат).
Внимателната монетарна политика – значаен фактор за стабилните очекувања околу девизниот курс, ја поттикна растечката траекторија на приватните трансфери. 10

11. Инфлацијата во 2010 година се задржа на ниско и стабилно ниво
Знаци на забрзување во текот на втората половина од годината, при ниска споредбена основа и раст на цените на храната и енергентите.
Во периодот јануари-ноември 2010 година, просечната инфлација е ниска и изнесува 1,4%, а на крајот на годината се очекува да достигне 1,6%, но сепак, годишната стапка на инфлација во ноември достигна 2,9%, а се очекува во декември таа да изнесува околу 3%.
Базичната инфлација во ноември изнесува 0,8%, но во просек се движи околу нулата, укажувајќи на сѐ уште слабата домашна побарувачка.

12. Што очекувавме од монетарното олабавување?
Што очекувавме од монетарното олабавување?

13. Што се случи, всушност?
Постои тренд на намалување на каматните стапки на банките...
...а кредитниот раст забрзува во однос на растот од претходната година

14. Што се случи, всушност?
Сепак, изворите на кредитирање се зголемиле повеќе од растот на кредитите
Соодносот кредити/депозити се намалува...
...а поради перцепцијата за сѐ уште високи ризици, инвестирањето во безризични инструменти останува високо
Сепак, сметаме дека треба да бидеме задоволни од постигнатиот раст на кредитите (кој во 2010 година, според последната проценка, би достигнал до 8%), гледани во сооднос со номиналниот раст на економијата, како и во контекст на присуството на кредитниот ризик оценет од страна на банките.

15. Надворешната позиција и девизните резерви– основа за монетарната политика во 2011 година
И во следната година, условите за водење на монетарната политика остануваат поволни, бидејќи позицијата во билансот на плаќања останува солидна...
...при благо проширување на дефицитот во тековната сметка...
...и раст на капиталните приливи, значително условен од заживувањето на странските директни инвестиции и планот на задолжување на државата од странство.
Како резултат на тоа, се очекува натамошно зголемување на девизните резерви и одржување на капацитетот за справување со шокови.
Најавениот договор за користење на Кредитната линија за претпазливост од ММФ е значаен сигурносен фактор во случај на надворешни шокови. 15

16. Но, ризици сѐ уште постојат!!!
Надворешната позиција и девизните резерви – основа за монетарната политика во 2011 година
Но, ризици сѐ уште постојат!!!
Глобалниот амбиент сѐ уште е со голема доза на неизвесност...
...проблемите со суверениот долг на некои европски земји, се потенцијална закана за нов финансиски стрес на пазарите во претстојниот период...
...што претставува ризик во врска со остварувањето на сценаријата што предвидуваат скромно закрепнување на европската економија во 2011 година. 16

17. Надворешната позиција и девизните резерви – основа за монетарната политика во 2011 година
НОВ ФИНАНСИСКИ СТРЕС
НЕСТАБИЛЕН МЕЃУНАРОДЕН ФИНАНСИСКИ ПАЗАР
РАСТ НА ЦЕНАТА НА ЗАДОЛЖУВАЊЕТО
ПОМАЛ РАСТ НА ЕКОНОМИИТЕ ОД ЕВРОПСКАТА УНИЈА - НАШИОТ НАЈЗНАЧАЕН ТРГОВСКИ ПАРТНЕР
ПОМАЛ ИЗВОЗ
ПОНИСКИ КАПИТАЛНИ ПРИЛИВИ 17

18. Слични очекувања за 2011 година, но со поизразени нагорни притисоци
Проектираната инфлација за 2011 година во интервал од 2%-3%
Водена од растот на увозните цени, при незатворен негативен производствен јаз;
Ризиците за инфлацијата во 2011 година, главно се поврзани со растот на светските цени на храната, при што ризиците се во нагорна насока.

19. Економската активност во 2011 година
Во 2011 година очекуваме натамошно економско закрепнување, во голема мерка движено од домашните инвестиции и домашната потрошувачка...
...сепак производствениот јаз и понатаму би останал негативен, но ќе се намалува.

20. Зошто сме претпазливи во однос на сугестиите за натамошно олабавување на монетарната политика?
- Идната насока на монетарната политика е условена од повеќе фактори и ризиците поврзани со нивното реализирање: движењето на девизните резерви и инфлацијата, динамиката на производниот јаз, закрепнувањето на надворешната побарувачка, динамиката на кредитниот раст и деловните политики на банките во однос на структурата на нивната актива. Од денешна гледна точка, очекувањата за наведените фактори, се во полза на можно идно олабавување на монетарната политика.
- Меѓутоа, при фиксен девизен курс, каматниот диференцијал (заедно со согледувањата за ризикот на земјата) е битен фактор за претпочитањето на располагање со странска валута и за движењето на капиталните текови, а со тоа и за притисоците врз девизните резерви. Очигледно, од овој аспект монетарната политика потенцијално би се соочила со ограничување во однос на идното олабавување. 20

21. Од што зависи растот најмногу?
Во посткризен период и при постојано значително монетарно олабавување...
...наредните поголеми позитивни импулси кон економијата треба да дојдат преку комбинација на внатрешни и надворешни фактори 21

22. II. Банкарскиот сектор
во 2010 година

23. Како го оценуваме банкарскиот сектор во 2010 година?
2010 година беше постабилна и помалку турбулентна година за банкарскиот сектор на Република Македонија.
Банките се покажаа како исклучително претпазливи во своето работење, продолжија да работат стабилно и внимателно.
Нивото на ризици се задржа во контролирани рамки.
Банките одржуваа стабилно ниво на ликвидност и солвентност.

24. Квалитетот на кредитното портфолио, иако забавено, сѐ уште се влошува (1)
Учеството на нефункционалните кредити во вкупните кредити, на година достигна 10,6%, наспроти 9,5% на г.
Сепак, има индикации дека трендот на влошување на квалитетот на кредитното портфолио забавува:
- годишната стапка на раст на нефункционалните кредити, од 52,9% на г., се сведе на 21,6% на г.,
- првичниот податок за ноември 2010 г. покажува намалено учество на нефункционалните кредити во вкупните кредити, што изнесува 10,15%.

25. Квалитетот на кредитното портфолио, иако забавено, сѐ уште се влошува (2)
Просечната ризичност на кредитното портфолио на банките, како и учеството на изложеноста класифицирана во категориите на ризик „В“, „Г“ и „Д“ во вкупната изложеност, за една година се зголемија за само 0,1 п.п. (на крајот на септември 2010 година овие показатели изнесуваат 6,8% и 8,3%, соодветно).
Дефинитивните податоци заклучно со крајот на 2010 година ќе покажат дали е реално очекувањето дека трендот на стопирање на влошувањето во квалитетот на кредитното портфолио на банките ќе продолжи и понатаму.

26. Каквa е ризичностa по сектори?
Анализирано според сектори, поголема ризичност има изложеноста кон претпријатијата. Во третиот квартал од 2010 година има стагнација на влошувањето на квалитетот кај претпријатијата, а натамошно влошување кај физичките лица. По дејности, најголемо влошување има кај „индустријата“ и „градежништвото“. Кај населението, најголемо е влошувањето кај потрошувачките кредити.
Показател
Датум
физички лица
претпријатија
Просечно ниво на ризичност
6,6%
9,3%
7,3%
9,8%
7,4%
% на „В“, „Г“ и „Д“ во вк. изложеност на кредитен ризик
7,7%
11,6%
8,6%
12,6%
8,8%
12,1%
Учество на нефункционалните кредити во вк. кредити
8,2%
9,6%
9,2%
10,7%
11,3%

27. Каков е односот кредит / обезбедување (колатерал)?
Овој показател се разликува од банка до банка во зависност од видот и квалитетот на обезбедувањето, кредитната способност на кредитокорисниците и сл.
Вредноста на овој показател кај поодделните банки се движи од 1:1 до 1:3 за физичките лица и од 1:1 до 1:1,43 за претпријатијата.
Банките бараат повисоко обезбедување за кредитите на населението (особено кај потрошувачките кредити), отколку за кредитите на претпријатијата.
Од аспект на валутата, банките бараат највисоко обезбедување за кредитите во денари.
Однос помеѓу износот на кредитот и вредноста на обезбедувањето – просек на ниво на банкарскиот сектор (т.н. „loan-to-value ratio“)

28. Што бараат банките друго за да одобрат кредит на физичките лица?
Однос меѓу висината на месечната отплата и месечните примања на физичките лица (т.н. „loan-to-income ratio“)
Овој показател покажува колкава може да биде максималната месечна рата, во однос на месечните примања на кредитокорисниците - физички лица.
Банките најчесто го одредуваат овој сооднос во висина од 30% од примањата (за потрошувачките кредити), до 90% (за кредитите за станбен и деловен простоp).

29. Што се случува со ликвидноста на банките?
До средината на 2009 година, ликвидноста на банките се влошуваше, а од втората половина на 2009 година таа се подобрува - главна причина е воведувањето на ликвидносната скала од страна на НБРМ.
По нејзиното воведување, учеството на ликвидните средства во вкупните средства се зголеми за 8 п.п. и на година достигна 27,6%.
Ликвидната актива покрива 56% од вкупните депозити на населението, што е покриеност поголема за 5,8 процентни поени во споредба со истиот период лани и 7,4 п.п. повеќе од март 2009 година, непосредно по примената на ликвидносната скала.

30. Какви се другите видови ризици?
Ризикот од промена на каматните стапки и валутниот ризик ги оценуваме како релативно ниски. Сепак, тие се придружени со потенцијалната опасност да се трансформираат во индиректен кредитен ризик. Со користењето на прилагодливите каматни стапки и заштитните валутни клаузули во договорите за кредит, банките ги префрлуваат каматниот и валутниот ризик на своите клиенти: -75,7% од кредитите се со прилагодлива каматна стапка, - 34,2% се денарски кредити со валутна клаузула, а заедно со девизните кредити, тие зафаќаат 58% од вкупните кредити.

31. Валутен ризик
Девизната компонента е прилично застапена во билансите на банките, и тоа со 53,3% во вкупната актива и 51,6% во вкупната пасива. И покрај тоа, разликата помеѓу побарувањата и обврските со девизна компонента не е висока и во третиот квартал таа изнесува само 13,5% од сопствените средства на банкарскиот систем. Валутна структура на активата Валутна структура на пасивата

32. Високата солвентност останува
Банките одржуваат висока и стабилна солвентна позиција. Адекватноста на капиталот, како основна мерка на стабилноста на банките, е двојно повисока од законскиот минимум и изнесува 16,4%.

33. Стабилноста остана, но профитабилноста се намали (1)
Профитабилноста на банките е помала во споредба со претходните години. Добивката на банкарскиот сектор, остварена во првите девет месеци од 2010 година, изнесува 948 милиони денари и е пониска за 30% во однос на истиот период од 2009 година. Осум банки остварија загуба. Тие зафаќаат 10,1% од вкупната актива на банкарскиот сектор.

34. Стабилноста остана, но профитабилноста се намали (2)
Причини за намалената профитабилност: - влошениот квалитет на кредитното портфолио, отсликан преку ангажирањето значителен дел од вкупните приходи за издвојување исправка на вредноста поради оштетување на побарувањата, - сѐ уште ниската економска активност, којашто влијае на динамиката и квалитетот на кредитното портфолио, - стимулативната каматна политика на банките во трката за задржување и зајакнување на депозитното јадро, - нивото на оперативните трошоци.

35. Стабилноста остана, но профитабилноста се намали (3)
Стабилноста остана, но профитабилноста се намали (3)
Пониската добивка на банките, доведе до намалување на основните показатели за профитабилноста на банките.
Споредбата со земјите од регионот (Србија, Хрватска, Романија, Црна Гора, Босна и Херцеговина, Косово, Грција, Албанија, Бугарија) покажува дека Република Македонија се наоѓа на средината од листата според двата показатела.
Споредбата со поразвиените европски земји покажува дека нашиот банкарски систем во првите девет месеци од 2010 година остварил повисок поврат на активата од банкарските системи на Германија, Франција, Италија, Англија и Ирска.
Показатели
Банкарски систем
Стапка на поврат на просечната актива (ROAA)
0,7%
0,5%
Стапка на поврат на просечниот капитал (ROAE)
6,0%
4,0%
Оперативни трошоци / вкупни редовни приходи (Cost-to-income)
62,5%
65,5%

36. Нови стандарди за банките
Во декември 2010 година, Базелскиот комитет ја објави конечната верзија на Базел III, поддржан од земјите од Г20 (ноември 2010 година, Сеул, Јужна Кореја). Базел III бара зголемување на отпорноста на банкарскиот сектор: повеќе капитал и повеќе ликвидност.

37. Базел III - Унапредување на капиталните барања
Унапредувањето на капиталните барања е извршено преку: - зголемување на квалитетот, конзистентноста и транспарентноста на капиталната база, при што стапката на адекватност на капиталот останува непроменета (8%) - воведување дополнителен износ на капитал со цел да се зачува капиталот и да се воведе т.н. противцикличен капитал, коишто предизвикуваат зголемување на потребното ниво на капитал на банките. Имено, иако предложената реформа не ја менува висината на стапката на адекватност на капиталот, преку воведувањето на дополнителните износи потребен капитал, сепак таа може да се зголеми најмалку за 2,5 процентни поени.

38. Процени за примена на Базел III во Република Македонија
Стапка на адекватност на капиталот
Заклучно со г., сите банки во земјата се усогласени со новите капитални стандарди воведени со Базел III (чијшто краен рок за меѓународна примена е 2019 година).
Сите банки имаат адекватност на капиталот над 10,5%.
Дури шест банки имаат стапки на адекватност на капиталот над 30%.

39. Базел III - Унапредување на ликвидносните стандарди
Воведување стапка на задолженост (leverage ratio), како однос помеѓу капиталот и билансната и вонбилансната актива. Оваа стапка треба да изнесува најмалку 3%.
Воведување стапка на нето стабилни извори на финансирање (Net Stable Funding Ratio), којашто се пресметува како однос помеѓу расположливите стабилни извори на финансирање и потребните стабилни извори на финансирање. Оваа стапка не смее да е пониска од 100%.
Воведување стапка на покриеност со ликвидност (Liquidity Coverage Ratio), којашто претставува однос помеѓу високоликвидната актива и нето паричните одливи во следните 30 дена. Оваа стапка не смее да е пониска од 100%.

40. Процени за примена на унапредените ликвидносни стандарди од Базел III во Република Македонија
На година, сите банки го достигнаа минималното ниво од 100% за стапките на ликвидност до 30 дена.

41. III. Планирани активности за 2011 година во доменот на монетарните операции и финансиските пазари
Како позначајни ги издвојуваме:
- Развој и заживување на терминските трансакции на меѓубанкарскиот девизен пазар со воведување стандардизиран договор за девизен своп, што се очекува дека ќе го подобри управувањето со ликвидноста на банките, истовремено обезбедувајќи заштита од курсен ризик. Вообичаено, типските договори го олеснуваат склучувањето на трансакциите меѓу пазарните учесници, имајќи предвид дека однапред ги дефинираат елементите коишто се предмет на договарање;
- Воведување нови котации за подолги рочности на СКИБОР - Каматните стапки СКИБОР беа воведени во 2007 година, со четири стандардни рочности: преку ноќ, 1 недела, 1 месец и 3 месеци. Со воведувањето на новите котации за подолги рочности на СКИБОР за 6, 9 и 12 месеци, ќе се согледаат очекувањата на пазарите на пари на подолг рок;
- Натамошен развој и заживување на репо-операциите – врз основа на предусловите што НБРМ ги создаде во последниот квартал од 2010 година: воведување електронско склучување на репо-трансакциите на меѓубанкарскиот пазар на пари и проширување на хартиите од вредност коишто можат да се користат како обезбедување за репо-трансакциите на пазарите преку шалтер.

42. Планирани активности за 2011 година во доменот на банките и банкарската регулатива (1)
Покрај обврските коишто произлегуваат од Базел III, ги издвојуваме и следниве позначајни активности:
- Натамошно усогласување на правната рамка со законодавството на ЕУ и меѓународните стандарди за финансиско известување,
- Унапредување на Законот за банките, заеднички со Министерството за финансии,
- Преоцена на примената на постојната супервизорска регулатива и отстранување на практичните проблеми коишто се јавуваат во примената на одделните прописи,

43. Планирани активности во 2011 година во доменот на банките и банкарската регулатива (2)
- Дополнување на регулативата за утврдувањето на адекватноста на капиталот (во врска со интерното утврдување на потребната адекватност на капиталот, примената на стандардизираниот пристап за утврдување на капиталот за покривање на кредитниот ризик, за унифицирање на примената на методологијата за адекватноста на капиталот),
- Натамошно унапредување на стрес-тестирањето на ниво на банкарскиот систем - во 2011 година за првпат ќе спроведеме макрострес-тестирање за оцена на отпорноста на банкарскиот систем на претпоставени шокови на одредени макроекономски варијабли.

44. Резиме
Во 2010 година остваривме благо закрепнување на економскиот раст, ниска инфлација и значително подобрена надворешна позиција на економијата. Монетарната политика во 2010 година обезбеди значителна поддршка за економијата, во услови на поволни трендови на девизниот пазар и раст на девизните резерви. Во годината пред нас очекуваме дека ќе се задржат поволните услови за водење на монетарната политика, согласно со очекувањата за повторно поволна надворешна позиција и контролирана инфлација. Следната година очекуваме забрзување на економскиот раст. Ризиците се присутни, но како и секогаш, тие редовно ќе се следат и на нив навремено ќе се реагира. Политиката на стабилен девизен курс и понатаму ќе се применува. Банкарскиот сектор во 2010 година ја покажа својата стабилност, при што ризиците останаа во контролирани рамки. Преку зголеменото кредитирање, банките делуваа во насока на поттикнување на растот на економијата. Во 2011 година очекуваме забрзување на кредитниот раст (12,1%), подобрување на остварувањата од работењето на банките и натамошно усогласување на банкарската регулатива со постојните и со новите стандарди во оваа сфера. 44