1. University of Washington, Seattle, WA
དབང་རྩའི་ཚན་རིག།
Eric H. Chudler, Ph.D.
University of Washington, Seattle, WA

2. དབང་རྩའི་ཚན་རིག། ཅིའི་ཕྱིར་དབང་རྩའི་ཚན་རིག་གལ་ཆེན་པོ་ཡིན་ནམ།
དབང་རྩའི་ཚན་རིག་གི་ལོ་རྒྱུས།
དབང་རྩའི་ཆགས་རིམ།
དབང་རྩ་ཕྲ་ཕུང།
རྒྱུངས་པ།
ཀླད་པ།
ཚོར་བ།
གཡོ་འགུལ།
སྦྱོང་བ་དང་དྲན་པ།
གཉིད།

3. ཅིའི་ཕྱིར་དབང་རྩའི་ཚན་རིག།
ཀླད་པའི་སྐོར་ཤེས་དགོས་པའི་རྒྱུ་མཚན་གང་ཡིན་ནམ།

4. ? དབང་རྩའི་ཚན་རིག་སྦྱངས་དགོས་པའི་རྒྱུ་མཚན། དབང་རྩའི་ཚན་རིག།
དབང་རྩའི་འཁྲུག་སྐྱོན་ནི་རྒྱུན་ལྡན་ཡིན།
ཤེས་ཡོན། “ཚད་ལྡན་དང་ཚད་གཞི།”
འཚོ་ཐབས་ཀྱི་གོ་སྐབས།
སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་གནད་དོན། /མི་ཚེའི་བྱེད་ལུགས་ཀྱི་འདམ་ག།
ཤེས་བྱའི་སྦྱོང་བརྡར།
ང་རང་ཚོའི་ཐོག་གནས་ཚུལ་མང་བ་ཤེས་པ།
སྤྱི་ཚོགས།
ནང་མིའམ་མི་སྒེར་སོ་སོ།
ཚད་ལྡན་དང་ཚད་གཞི།
དབང་རྩའི་ཚན་རིག།
How many know someone with a neurological illness: Alzheimer’s disease, PD, chronic pain, depression, ADHD

5. Statistics from Brain Facts, Society for Neuroscience, 2008
དཔལ་འབྱོར་དང་མྱོང་ཚོར་གྱི་རིན་པ།
ནད་གཞི། རིན་པ། /ལོ། གནས་ཚུལ།
གཉིད་ཀྱི་འཁྲུག་སྐྱོན། $ 100 billion ,000,000
ཨལ་ཛི་མི་ཡར་ནད་གཞི། $ 148 billion ,000,000
འོན་སྐྱོན། $ 2.5 billion 32,000,000
མགོར་རྨས་སྐྱོན་བྱེད་པ། $ 60 billion 5,300,000
ཡིད་མུག་གི་འཁྲུག་སྐྱོན། $ 70 billion 20,900,000
སི་ཊོཀ། $ 51 billion 5,200,000
ས་ཀི་ཛོ་ཕིར་ནི་ཡ། $ 32.5 billion 2,000,000
པཱར་ཀིན་སན་ནད་གཞི། $ 5.6 billion 1,000,000
རྒྱུངས་པར་རྨས་སྐྱོན་བྱེད་པ། $ 10 billion ,000
འཕར་རྩར་རྨས་སྐྱོན། $ 10.6 billion ,000
ཧན་ཊིང་ཊན་ནད་གཞི། $ 2 billion ,000
Statistics from Brain Facts, Society for Neuroscience, 2008

6. འབྱུང་བར་ཉེ་བའི་ “འཕར་ཚད།”
(སི་ཊོཀ། )
སྤྱི་ལོ་ ༢༠༣༠ :
བརྒྱ་ཆ་ ༣༌༨༨: ཨ་རིའི་མི་འབོར། (>ལོ་བཅོ་བརྒྱད་ཡིན་པ། ) དེ་ཙམ་ལ་སི་ཊོཀ་ཡོང་གི་རེད།
ཨ་རིའི་ཌོ་ལཱར་ ཐེར་འབུམ་ ༡༨༣༌༡༣ : ལོ་གཅིག་ནང་སི་ཊོཀ་དང་ཐད་ཀརའབྲེལ་བའི་སྨན་རིན་གྱི་འགྲོ་སོང།
ཨ་རིའི་ཌོ་ལཱར་ ཐེར་འབུམ་ ༥༦༌༥༤ : ཐད་ཀར་འབྲེལ་བ་མེད་པའི་ལོ་གཅིག་གི་སྨན་རིན་འགྲོ་སོང།
Ovbiagele et al., Forecasting the future of stroke in the United States: a policy statement from the American Heart Association and American Stroke Association, Stroke, 44: , 2013.

7. གོ་ལ་སྤྱིའི་འབྱུང་ལ་ཉེ་བ། “འཕར་ཚད།”90 80 70 60 50 40 30 20 10
81,100,000
Estimates of dementia
42,300,000
People with dementia (millions)
24,300,000
YEAR
Ferri, C.P., et al., Global prevalence of dementia: a Delphi consensus study, The Lancet, 366: , 2005.

8. སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་རྗེས་འབྲས།
ཁྲིམས་མཐུན། : རྫུན་རྟོལ་འཕྲུལ་འཁོར། པཱོ་ལིའི་ཐབས་ལམ། ཁྲིམས་ཁང།
བཟང་སྤྱོད་ཐོག། : སེམས་ཀྱི་ནུས་པ། ཡུལ་རྟོགས་གོང་འཕེལ།
སྨན་སྦྱོར་དང་མཐུན་པ། :ཀླད་པ་ནུས་མེད་ཆགས་པ། ཚེ། གཟི་སྨན་རིགས་སྤྱོད་པ། སེམས་ཀྱི་སྤྱོད་ཐབས།
“དབང་རྩ་ཀུན་སྤྱོད།”

9. ? དབང་རྩའི་མ་ལག། དབང་རྩའི་མ་ལག་གི་གང་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་དམ།
དབང་རྩའི་མ་ལག་དེ་གང་གི་སྒྲུབ་པ་ཡིན་ ནམ།
དབང་རྩའི་མ་ལག་གི་ཆ་ཤས་གང་དང་གང་ ཡིན་ནམ།

10. ? དབང་རྩའི་མ་ལག་གི་བྱེད་ལས། ADD PICTURES? ཚོར་བ། :
མཐོང་བ། ཐོས་པ། དྲི་སྣོམ་པ། རོ་མྱོང་བ། རེག་པ།
མྱོང་ཚོར། :
བདེ་སྐྱིད། སྐྱོ་སྣང། ཁོང་ཁྲོ།
གཡོ་འགུལ། :
ཤ་སྒྲིམ་གྱིས་སྟངས་འཛིན།
རང་དབང་བརྡ་ལན། :
སྙིང་གི་འཕར་ཚད། དབྱུགས་འབྱིན་པ།
ཡུལ་རྟོགས།
བསམ་བློ་གཏང་བ། འཆར་གཞི། དཀའ་ངལ་སེལ་བ།
སྐད་ཡིག།
ངག་སྨྲ་བ། ཀློག་བ། འབྲི་བ། ?
ADD PICTURES?

11. ཀླད་པ། ཀླད་པ། ་་་་་་་་ ཀླད་པ་ཟེར་བ་གང་རེད་དམ།
གཤམ་འཁོད་ཅ་དངོས་རྣམས་ཀླད་པ་དང་ཇི་ལྟར་འདྲ་བོ་ཡོད།

12. དབང་རྩའི་མ་ལག་གི་སྒྲུབ་བྱ།
ཆུ། (༧༨%), ཚིལ་ཞག། (༡༠%) སྤྲི་དཀར། (༨%).
དབང་རྩའི་ཕྲ་ཕུང་ལ་རིགས་གཙོ་བོ་གཉིས་ཡོད།
དབང་རྩ་ཕྲ་ཕུང། (Neurons) - དབང་རྩ་ཕྲ་ཕུང་གཞན་དང་འབྲེལ་བ་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། གནས་ཚུལ་ཉར་ཚགས་བྱེད་ཀྱི་ཡོད།
གྷི་ལེལ་དབང་རྩ་ཕྲ་ཕུང། (Glia) - འབྲེལ་མཐུད་གཅོལ་བྱེད་ལ་རོགས་པ་བྱེད་པ་དང། གཙང་མ་བཟོ་ཡི་ཡོད། འདི་ནི་ཚིལ་ཞག་གི་སྒྲུབ་པ་ཞིག་ཡིན།

13. དབང་རྩའི་མ་ལག་གི་སྒྲུབ་བྱ།
ཀླད་རྒྱུངས་གཤེར་ཁུ།
སྲུང་སྐྱོབ།
ཆུ་ཁར་འཕྱོ་ནུས།
སྙིགས་རོ་ཕྱིར་འདོར་བ།
ཀླད་པའི་ནང་ཟགས་རྒྱུ་ལམ།

14. དབང་རྩའི་མ་ལག་གི་སྡེ་ཚན།
དབུས་ཀྱི་དབང་རྩའི་མ་ལག། མཐར་གནས་དབང་རྩའི་མ་ལག།
ཀླད་པ་
རྒྱུངས་པ།
དབང་རྩ།

15. དབང་རྩའི་མ་ལག་གི་སྡེ་ཚན།
དབུས་ཀྱི་དབང་རྩའི་མ་ལག།
ཀླད་པ་ རྒྱུངས་པ།
Left Right

16. མཐར་གནས་དབང་རྩ། ལུས་ཀྱི་ དབང་རྩ་མ་ལག རང་འགུལ་ དབང་རྩ་མ་ལག
ལུས་ཀྱི་དབང་རྩ་མ་ལག
མཐར་གནས་དབང་རྩ།
ལུས་ཀྱི་
དབང་རྩ་མ་ལག
རང་འགུལ་
དབང་རྩ་མ་ལག
རང་འགུལ་དབང་རྩ་མ་ལག 16

17. དབང་རྩ་མ་ལག་གི་སྒྲིག་བཀོད།

18. རང་འགུལ་དབང་རྩ་མ་ལག

19. ཕྱི་རོལ་གྱི་བཀོད་པ། སྟོང་གི་མཐོང་སྣང་། ཟུར་གྱི་མཐོང་སྣང་། Front Top
Back Bottom
སྟོང་གི་མཐོང་སྣང་། ཟུར་གྱི་མཐོང་སྣང་།
ཆེ་ཆུང་ཡོད་དམ།
ཕོ་མོར་ཁྱད་པར་ཡོད་དམ།

20. མི་དར་མ་ཞིག་གི་ཀླད་པའི་ལྗིད་ཚད་རྒྱ་མ་ ༡ དང་ཚེག་ ༤
ཀླད་པའི་ཆེ་ཆུང་།
མི་དར་མ་ཞིག་གི་ཀླད་པའི་ལྗིད་ཚད་རྒྱ་མ་ ༡ དང་ཚེག་ ༤
(Data from Dekaban, A.S. and Sadowsky, D., Ann. Neurology, 4: , 1978) 20

21. ཀླད་པ་དང་གཟུགས་པོའི་བསྡུར་ཚད།
(Data from Dekaban, A.S. and Sadowsky, D., Ann. Neurology, 4: , 1978)

22. ཀླད་པའི་ཕྱེད་ཟླུམ།
གཡས་ཕྱོགས།
གཡོན་ཕྱོགས།
ཀླད་རྒྱའི་ཤུན་པ།
ཀླད་ཟམ།

23. ཀླད་པའི་ཕྱེད་ཟླུམ། གཡོན། གཡས། ཟླུམ་ཕྱེད། གཡོན། གཡས། ལག་པ།
གཡོན། གཡས། ཟླུམ་ཕྱེད།
གཡོན། གཡས། ལག་པ།
སྐད་ཡིག གཡོན་ཕྱོགས།

24. དབང་རྩའི་ཆགས་རིམ། མདུན་ངོས། དཀྱིལ་ངོས། འཕྲེད་ངོས། མགོ་ངོས། སྒལ་ངོས།
Dorsal
Ventral
Rostral
Caudal
མགོ་ངོས།
Medial
Lateral
སྒལ་ངོས།
འོག་ངོས
མཇུག་ངོས།
མགོ་ངོས།
མཇུག་ངོས།
མདུན་ངོས། དཀྱིལ་ངོས། འཕྲེད་ངོས།

25. ཀླད་པ། ཀླད་རྒྱའི་ཤུན་པ། ཀླད་སྦུག། ཀླད་དཀྱིལ། ཀླད་སྦུག་འོག་མ། ཀླད་ཆུང།
ཀླད་ཞབས།

26. Speaking of Neuroscience Origin of brain words from Greek and Latin.
Amygdala =
Almond
Arachnoid =
Spider web
Dendrite =
Tree
Cochlea =
Snail shell

27. བྱེད་ལས་དང་བཀོད་པ། ཀླད་རྒྱ་ཀླད་ཤུན། བསམ་བློ། རང་དབང་གཡོ་འགུལ། སྐད་ཡིག།
རྒྱུ་མཚན་འདོན་པ།
འཛིན་པ།
ཀླད་ཆུང།
འགུལ་སྐྱོད།
ལྗིད་སྙོམས།
སྟངས་སྟབས།
ཀླད་སྦུག་འོག་མ།
ལུས་ཀྱི་དྲོད་ཚད།
མྱོང་ཚོར།
ལྟོགས་པ།
སྐོམ་པ།
ཉིན་ཞག་ཕྲུགས་གཅིག་གི་རྒྱུན་འཁོར།
ཀླད་ཞབས།
དབུགས་གཏོང་ལེན།
སྙིང་གི་འཕར་ཚད།
ཁྲག་ཤེད།

28. ! བྱེད་ལས་དང་བཀོད་པ། ཀླད་སྦུག། ཚོར་བྱེད་རྒྱུད་རིམ། འགུལ་སྐྱོད།
ཀླད་དཀྱིལ།
མཐོང་བྱེད།
ཐོས་བྱེད།
མིག་གི་གཡོ་འགུལ།
ལུས་པོའི་འགུལ་སྐྱོད།
ཀླད་ཞབས་རྩ་མདུད།
འགུལ་སྐྱོད།
བྱ་དགའ།
ཀླད་ཉིང་མ་ལག་གི་རྒྱ་ཁྱོན།
༼ ཁམ་ཙིག་ཀླད་ཞོ། མཚོ་རྟ་མ། ༽
མྱོང་ཚོར།
དྲན་པ། !

29. ཀླད་པ།
ཀླད་ཞོ་ཐལ་མདོག། – དབུས་ཀྱི་དབང་རྩ་མ་ལག་གི་གནས་ཤིག་སྟེ། དེར་ཕྲ་ཕུང་གི་གཟུགས་དང་ཀླད་ཆེན་གྱི་ཕྱིའི་ཆ་ཤས་མང་ཆེ་བ་ཚུད་ཡོད།
ཀླད་ཞོ་སྐྱ་བོ། – དབུས་ཀྱི་དབང་རྩ་མ་ལག་གི་གནས་ཤིག་སྟེ། དེར་ཕལ་ཆེ་བ་བད་རྩི་ཅན་གྱི་བརྡ་སྐྱེལ་དབང་རྩ་དང་ཀླད་ཆེན་གྱི་ནང་ཉིང་ཆ་ཤས་ཚུད་ཡོད།
གྷེ་ལེལ་ཕྲ་ཕུང། – ཀླད་པའི་ནང་གི་དབང་རྩ་ཕྲ་ཕུང་ལ་སྲུང་སྐྱོབ་དང་འཚོ་སྐྱོང་བྱེད་མཁན་གྱི་ཕྲ་ཕུང་རྣམས་ལ་གོ།

30. ཀླད་ཆེན་ཀླད་ཤུན།
གནས་ཚུལ་རྒྱུད་རིམ་བྱེད་པ་ལ་སྟངས་འཛིན་དང། ཀླད་པའི་ངོས་ཀྱི་རྒྱ་ཁྱོན་ཇེ་ཆེར་གཏོང་བར་འདུ་འཁུམ་བྱེད་ཀྱི་ཡོད།
ཀླད་ཤལ་བརྒྱད་ཀྱི་སྒྲུབ་པ་ཡིན། ༼ ཀླད་པའི་ཕྱོགས་རེ་རེར་ཀླད་ཤལ་བཞི་ཡོད། ༽

31. ཀླད་པའི་གནས་སོ་སོ་བྱེད་ལས་ངེས་ཅན་ཡིན།

32. ཀླད་པའི་གནས་སོ་སོ་བྱེད་ལས་ངེས་ཅན་ཡིན།

33. Comparative Mammalian Brain Museum
དབང་རྩའི་ཆགས་རིམ་མཚུངས་བསྡུར།
Comparative Mammalian Brain Museum

34. ཀླད་པའི་འདབ་མ།
མདུན་འདབ། སྤྱི་འདབ།
གཞོགས་འདབ། རྒྱབ་འདབ།

35. མདུན་འདབ། མགོའི་མདུན་ངོས་སུ་གནས་ཡོད།
འདིའི་ནང་འགུལ་སྐྱོད་ཀླད་ཤུན་ཚུད་ཡོད། ༼ རང་དབང་ལྡན་པའི་འགུལ་སྐྱོད་ལ་སྟངས་འཛིན་བྱེད་པའི་ཀླད་པའི་ཆ་ཤས། ༽
མདུན་འདབ་ནང་བྷོ་རོ་ཁའི་གནས་དེ་ཚུད་ཡོད། གནས་འདི་ནི་ཀླད་པའི་གཡོན་གྱི་ཟླུམ་ཕྱེད་ནང་ཡོད།
མདུན་འདབ་ནང་འབྲེལ་ཡོད་གནས་ཁ་ཤས་ཡང་ཚུད་ཡོད། འབྲེལ་ཡོད་གནས་དེ་ཚོས་འཆར་གཞི་དང། ཐག་གཅོད་དང། དྲན་པ་གསར་མའི་རྒྱུད་རིམ་སོགས་ལ་སྟངས་འཛིན་བྱེད་ཀྱི་ཡོད།

37. སྤྱི་འདབ། མགོའི་སྤྱི་གཙུག་ཏུ་གནས་ཡོད།
འདིའི་ནང་ཚོར་བྱེད་ཀླད་ཤུན་ཚུད་ཡོད། ༼ རེག་ཚོར་གྱི་གནས་ཚུལ་རྣམས་འདིར་འཛིན་ནས་སྟངས་འཛིན་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། ༽
ཀླད་པའི་ཟླུམ་ཕྱེད་གཡོན་མའི་ནང་གི་ཟུར་ལྡན་ཟེ་རྒྱུད་དེའང་ཚུད་ཡོད། འདིས་བྲིས་པའི་ཡི་གེ་རྣམས་སྒྲའི་ངོ་བོར་སྒྱུར་གྱི་ཡོད།

39. རྒྱབ་འདབ།
མགོའི་རྒྱབ་ཏུ་གནས་ཡོད།
མཐོང་བྱེད་ཀླད་ཤུན་ཚུད་ཡོད།

40. གཞོགས་འདབ། རྣ་བའི་སྒང་དང་མགོའི་ཟུར་ངོས་སུ་གནས་ཡོད།
ཐོས་བྱེད་ཀྱི་གནས་ཚུལ་རྣམས་ལེན་སྟངས་འཛིན་བྱེད་ཀྱི་ཡོད།
ཀླད་པའི་གཡོན་གྱི་ཟླུམ་ཕྱེད་ནང་གི་ཝར་ནི་ཀའི་གནས་དེ་ཚུད་ཡོད། གནས་འདི་ནི་སྐད་ཡིག་གི་དོན་རྟོགས་པའི་ཀླད་པའི་ཆ་ཤས་ཤིག་ཡིན།

41. ཀླད་ཟམ།
ཀླད་ཟླུམ་གཡས་གཡོན་གཉིས་མཐུད་པའི་དབང་རྩའི་ཐུམ་སྒྲིལ་ཅིག་ལ་ཟེར།
Bundle of nerves connecting the left and right hemispheres
Corpus Callosum ?

42. ཀླད་ཞབས།
ཀླད་པའི་རྗེ་ཞབས། – རྒྱུངས་པ་དང་ཀ་པཱ་ལིའི་མཐུད་མཚམས་དེ་ཡིན། འདིས་སྙིང་གི་དབྱུགས་ཚད་དང་དབུགས་གཏོང་ལེན་ལ་སྟངས་འཛིན་བྱེད་ཀྱི་ཡོད།
པོ་ན་ས། – ཀླད་པའི་རྗེ་ཞབས་ཀྱི་སྒང་དུ་གནས་ཡོད་པ་དང། འདིས་རང་དབང་མིན་པའི་བྱེད་ལས་རྣམས་ལ་སྟངས་འཛིན་བྱེད་ཀྱི་ཡོད།
རྩ་དྲ་སྒྲུབ་པ། – ཀླད་ཞབས་ནང་རྒྱུག་ནས་ཡོད་པའི་དབང་རྩའི་ཐུམ་སྒྲིལ་ཅིག་ལ་གོ། འདིས་ཚོར་བའི་བརྡ་དང་མཉམ་དུ་འབྲེལ་མེད་ཀྱི་བརྡ་གཞན་རྣམས་ཚགས་བཅོས་པ་དང་ན་ཟུག་དྲག་ཟན་སྒྱུར་བ་སོགས་ལ་སྟངས་འཛིན་བྱེད་ཀྱི་ཡོད།

43. ཀླད་སྦུག
ཀླད་ཞབས་སྒང་དུ་སྒོ་ངའི་དབྱིབས་ལྟར་ཡིན་པའི་དབང་པོ་ཆ་གཅིག་ལ་གོ། དྲི་ཚོར་མིན་པ་གཞན་ཚོར་བྱེད་ཀྱི་བརྡ་ཐམས་ཅད་འདིར་འབྱོར་གྱི་ཡོད་པ་དང། འདི་ནས་ཀླད་པའི་ཆ་ཤས་གཞན་དུ་གཏོང་གི་ཡོད།
ཀླད་སྦུག།

44. ཀླད་ཆུང་།
འདིས་ལུས་པོའི་ལྗིད་སྙོམས་དང་འབྲེལ་མཐུད་ལ་སྟངས་འཛིན་བྱེད་ཀྱི་ཡོད།
ཀླད་ཆུང་ནི་མགོའི་རྒྱབ་ངོས་དང་ཀླད་ཞབས་ཀྱི་རྒྱབ་ཏུ་གནས་ཡོད།

45. རྒྱུངས་པ།

46. ཐོད་རུས་དབང་རྩ།

47. ཐོད་རུས་དབང་རྩར་བརྟག་དཔྱད་བྱེད་པ།༡ ༢ ༣ ༤ ༥ ༦ ༧ ༨ ༩ ༡༠ ༡༡ ༡༢
༡ - དྲི།
༢ - མཐོང་ཚོར།
༣ – མིག་འགུལ་དང་མིག་གི་རྒྱལ་མོ།
༤ – མིག་འགུལ།
༥– གདོང་རེག་པ། ཤ་གནད་ལྡད་པ།
༦ – མིག་འགུལ།
༧ – གདོང་གི་ཤ་གནད། མདུན་ངོས་ 2/3 ཡི་རོ་མྱོང་།
༨ –་ ལྗིད་སྙོམས། ཐོས་པ།
༩ – རྒྱབ་ངོས། 2/3 ཡི་རོ་མྱོང། མིད་པ། , ཁ་ནང་གི་རེག་བྱ།
༡༠ – ཚོར་བྱེད་དང་འགུལ་སྐྱོད་དང་རང་དབང་དབང་རྩ།
༡༡ – མགོའི་གཡོ་འགུལ།
༡༢ – ལྕེའི་གཡོ་འགུལ།

48. ལྡོག་འགུལ། མིག་གི་རྒྱལ་མོའི་ལྡོག་འགུལ། པུས་བརྡབ་ལྡོག་འགུལ།
མིག་ཟིམ་ལྡོག་འགུལ།