1. Philosophy of Mind‏ Лекц № 3 “Чадах“
September 19, 2008
Проф. С. Молор-Эрдэнэ
Philosophy of Mind‏
Лекц № 3 “Чадах“

2. 1. Интелигэнц \intelligence\
September 19, 2008
1. Интелигэнц \intelligence\
Чадвартай \оюуны\
Интелигэнцгүй бол: тэнэг
Эртний Грек: үнэн өгүүлбэр ба үнэн хэрэгийг танж олох гэсэн хөдөлмөрийн зорилго „теори“
Математик ба байгалийн сайэнсийн ололт бол хүний интелигэнцийн сонгодог жишээ
Хүний оюуны хөдөлмөрийн шинж бол үнэнийг хайж олох чадвар
Хүний ухамсар гэдэг теоригүй татагдалуудаа үнэнийг танихуйгаар удирдуулах

3. 2. Чадах ба мэдэх \knowing how, knowing that\
September 19, 2008
2. Чадах ба мэдэх \knowing how, knowing that\
Өдөр дутмын амдралд мэдлэгтэй хүнийг гэхээсээ чадвартай хүнийг илүүчилдэг.
Хүний интелигэнцийн чанга эсвэл сулыг ярихдаа чадварыг л ярихаас биш үнэнийг ярьдаггүй.
Хүний үнэнийг сонирхдоггүй, хайж илрүүлэх гэж хичээдэггүй, ялгаж салгадаггүй, үнэлж дүгнэдэггүй бол мэдлэггүй.

4. 2. Чадах ба мэдэх \knowing how, knowing that\
September 19, 2008
2. Чадах ба мэдэх \knowing how, knowing that\
Хэдийгээр загас барьж чаддаг ч, сумо барилддаг ч, улс төрч завсарлаггүй ярьдаг ч бид тэднийг „интелгэнцтэй гэж нэрлэхгүй.
Интелгэнцтэй хүн ёс, дүрэм, категоруудыг эрхэмлэнэ. Тэд максимтай, императивтай.
Үйлдэхийнхээ өмнө бодохоос гадна зөв үйлдэхийн тулд бодох чухал

5. 3. Интелигэнцийн мотивууд
September 19, 2008
3. Интелигэнцийн мотивууд
Биеийн \физик\ ба сэтгэлийн \психо\
Биеэрээ зальдах, сэргэлэнтэх, хошигнох?
Сэтгэлээрээ зальдах, сэргэлэнтэх, хошигнох?
Угын бүдэрдэг үү? Бүдэрч алиалсан уу?
Алиалагч оюунаа хэрэглэсэн
Бодож буй бодлыг сонсох ч харах ч боломжгүй

6. 4. Толгой дотроо Толгойдоо тоо бодчих лоо.
September 19, 2008
4. Толгой дотроо
Толгойдоо тоо бодчих лоо.
Толгой доторхыг хэлээд өгөөч.
Сумочдын нэрийг толгойдоо тоочдог
Толгойдоо хөгжмийн дууг тоглуулдаг, гэтэл толгойд чимээ гартал хөгжимдөөгүй
Тоолдог ч бай хөгжимддөг ч бай бүгд төсөөлөл
Сонсгол ба зүслэх мэдрэлүүд алсынх
Тэмтрэх, амтлах ба үнэрлэх мэдрэлүүд алсынх биш

7. 5. Чадахыг хэрхэн эерэгээр хэлдэг тухай
September 19, 2008
5. Чадахыг хэрхэн эерэгээр хэлдэг тухай
Чадварлаг үйлдэх ба дасал болчихсон үйлдэл эсвэл сохор дур хөдлөөд үйлдэх, ухаарахгүйгээр үйлдэх гэх мэт үйлдэлүүдийг ялгахад төвөгтэй
Жишээ тоть шувуу „ Давгадорж сумо барилдана“ гэж хэлж чадна
Тоо бодож суусан хоёр хүүхдийн нэг толгойдоо хөл бөмбөг бодож байгаад гэнэт зөв хариу хэлэх боломжтой
Хүүхэд шатрын нүүдэл зөв хийх ч боломжтой

8. 6. Интелгэнцийн чадвар ба дасал \сургууль\
September 19, 2008
6. Интелгэнцийн чадвар ба дасал \сургууль\
Дүрэм хэрэглэж чадах чадвар бол дасгалласны шим
Шатаар гишгэх тодорхой хугацааны дараа дасал болчихдог \давталт\
Ууланд авирах үргэлжийн эрэлхийлэх тиймээс чадвар
Үржүүлгийн хүрдийг дасгалаар тогтооно
Сургууль дасал болгодог харин боловсрол интелгэнцийг чадвартай болгоно

9. 7. Интелигэнцтэй үйлүүд Ажиглагдахгүй үйлдлүүд гэж үгүй
September 19, 2008
7. Интелигэнцтэй үйлүүд
Ажиглагдахгүй үйлдлүүд гэж үгүй
Үйлдлээр хүнийг чадах уу эсвэл татагдаж уу гэдгийг хардаг
Буугаар буудахад аз таарсан уу эсвэл чадсан уу? \дахивал яах бол\
Согтуу хүн шатрын нүүдэл хийгээд мадлах боломжтой \дахивал яах бол\
Модал үгүүд хийгдэж буйг заадаггүй \тэгнэ...\
Чадвар дасал буюу рефлекс биш харин дүрэм, категоруудыг дагах

10. 7. Интелгэнцтэй үйлдэлүүд
September 19, 2008
7. Интелгэнцтэй үйлдэлүүд
Теориг практикт хэрэглэх
Төсөөлөхдөө, Ярихдаа, Толгойдоо сонсохдоо теоритой
Уран зургийг теоритой харах
Оюуны \оюунлаг\ харцаар харах
Баталгаа, Харьцуулал, тайлбар, дүгнэлт, Логиктой бодох
Эмч уран, Шүлэгч гоц, худалдагч найрсаг

11. 8. Ойлгох ба ойлгоогүй Хэлсэнийг сонсох ба Сонсоноо ойлгох
September 19, 2008
8. Ойлгох ба ойлгоогүй
Хэлсэнийг сонсох ба Сонсоноо ойлгох
Шатар мэдэхгүй хүн шатар тоглож буй хүмүүсийг харсан ч харсанаа ойлгохгүй
Равжаагийн шүлэг бичсэн, Чингисийн дайн дайтсан учруудыг барагцаалах байтугай таамаглах боломжгүй
Их хурлын гишүүд сандал дээр суулаа гээд улс төрийг ойлгосон биш

12. September 19, 2008
9. Ойлгох ба ойлгоогүй
Ойлгох бол таах биш, онох биш, барагцаалах биш, магадгүй биш
Ойлгох бол чадах \Философи бол чадах\
Платоны философийг ойлгоно гэдэг түүний аргументуудын баталгааны хүч, бодлын алхаанууд, хөдлөлийн шалтагуудыг ойлгох
Ойлгох бол ялгах, үнэлэх, мөрдөх
Багш сурагчийг ойлгуулсаны дараа л хийлгэнэ

13. September 19, 2008
10. Ойлгох ба Ойлгоогүй
Түүхч хэрхэн ойлгосноо л бичнэ тиймээс заавал шүүмжтэй унших
Түүхч өнөө үед амьдардаг тул соёл өөрчилөгдсөн, хүмүүжил ялгаатай, хэлний зөрүүтэй, хувийн зуршилтай, сонирхолоо дагана
Ойлгох бол төгс биш тиймээс ойлгоогүйгээ ойлгох гэж ярилцдаг
Гаднахыг дотрохоос ялгах, физикийг психээс салгах