1. Fjölbreytt námsmat Ingvar Sigurgeirsson - febrúar 2011

2. Hvað er námsmat? Hver eru helstu námsmatsverkin?
Hversu stór þáttur í starfi kennara er tengdur námsmati?
Hversu vel líkar kennurum þessi þáttur starfsins?

3. Námsmatshugtakið
Námsmat er öll öflun upplýsinga um nám nemenda og miðlun þeirra til annarra
Óformlegt – formlegt
Allt skipulegt, formlegt, opinbert námsmat, s.s. próf, kannanir, skipulegar athuganir, skráning á árangri, formlegur vitnisburður.
Samofið allri kennslu. Kennari fylgist með nemanda í dagsins önn. Allt mat sem ekki er formgert með e-m hætti.
Vandinn liggur m.a. í því að mat er þáttur í öllum okkar samskiptum - óformlegt mat stór hluti af daglegum skólastarfi

4. Nokkur mikilvæg námsmatshugtök
Greinandi mat: Til að greina námserfiðleika (Diagnostic Assessment)
Stöðumat: Hvar stendur nemandinn? (Placement Assessment)
Leiðsagnarmat: Til að bæta námið (Formative Assessment)
Lokamat / heildarmat: Til að meta námsárangur þegar kennslu er lokið (Summative Evaluation)
Mikilvægi vitnisburðarbókanna – dæmið úr Kvennaskólanum.
Símat: Stöðugt námsmat á námstíma (Continuous Assessment /
Ongoing Assessment)

5. Vandi að ræða námsmat í íslenskum skólum!
Lítið sem ekkert er vitað (örugg vitneskja) um hvernig námsmati er háttað í grunnskólum hér á landi!
Rannsókn Ernu Ingibjargar Pálsdóttur (2007): Spurningalisti lagður fyrir kennara og stjórnendur í 23 skólum 2004
Rúnar Sigþórsson (2008): Áhrif samræmdra prófa í kennslu í íslensku og náttúrufræði. Vettvangsathuganir og viðtöl í fjórum skólum
Rannsókn Ragnheiðar Hermannsdóttur (2008) á viðhorfum nemenda til námsmats (hópviðtöl við 48 nemendur)
Rannsókn Invars Sigurgeirssonar, Jóhönnu Karlsdóttur og Meyvants Þórólfssonar á námsmati í grunnskólum, m.a. íslensku, myndmennt, náttúrufræði og stærðfræði

6. Rannsókn IS, JK og MÞ
Heildarúttekt á námsmati í grunnskólum hér á landi
Upplýsinga er aflað með athugunum á gögnum frá skólum (þriðji hver grunnskóli)
Rannsókninni er ætlað að bregða upp mynd af fyrirkomulagi námsmats á öllum stigum grunnskólans, með sérstakri áherslu á fjórar greinar: Íslensku, stærðfræði, myndmennt og náttúrufræði
Fyrstu niðurstöður sýna skýrt mynstur (aldursstig, greinar)

7. Námsmat í stærðfræði á yngsta stigi
Á yngsta stiginu virðist oftast vera byggt á stöðugu námsmati (oft nefnt símat). Algengast er að byggt sá á reglulegum könnunum og á lokaprófi í lok annar. Einnig eru nefnt að vinna nemenda í tímum sé metin, vinnubækur, verkefni og heimanám. Dæmi:
Umsögnin byggist á framförum, áhuga, sjálfstæði við að glíma við stærðfræðileg viðfangsefni og niðurstöðum kannana.
Staða nemenda er könnuð með símati og áfangapróf lögð fyrir í janúar og maí. Við námsmat er virkni, ástundun og frumkvæði nemenda skoðað og hæfileiki hans til að tjá sig um stærðfræðileg efni.

8. Miðstig
Matið færist í fastari skorður. Prófin verða meira áberandi en oftast er stöðugu námsmati beitt samhliða. Í nokkrum skólanámskrám koma fram upplýsingar um vægi prófa á móti öðrum aðferðum, en þessa er yfirleitt ekki getið í skólanámskrám fyrir yngri aldurshópinn. Dæmi:
Prófseinkunn gildir 50%. Starfseinkunn gildir 50%.
Starfseinkunn samanstendur af ástundun og hegðun 10%, könnunum 20%, heimavinna 10% og vinnubækur 10%.

9. Unglingastigið
Námsmat á unglingastigi virðist fremur fylgja ákveðnu mynstri en á hinum stigunum. Próf og kannanir skipa stóran sess, en öðrum aðferðum er beitt samhliða. Dæmigerðar lýsingar:
Prófað verður reglulega úr hverjum námsþætti.
40% tvær kannanir, athugun á kunnáttu.
50% verkefni, skyndipróf, athugun á kunnáttu og vinnuframlagi.
10% ástundun, athugun á vinnubrögðum og mætingu.
Fylgst verður með vinnuframlagi nemenda, lagðar fyrir þá kannanir úr ákveðnum efnisþáttum úr námsefninu auk annarprófa. Lokaeinkunn á önn samanstendur af verkefnavinnu og könnunum (50%) og lokaprófum (50%).

10. Námsmatsaðferðir í íslensku
Annarpróf
Áfangapróf
Bókmennta- og ljóðapróf
Einstaklingspróf
Flutningur
Framsagnarpróf
Gagnapróf
Gátlistar
Heimavinna metin
Hlýtt yfir í tímum
Hópverkefni
Íslenskupróf
Jafningjamat
Jafningjamat
Kannanir, könnunarpróf
Kjörbókarritgerð
Leshraðapróf, hraðapróf, hraðlestrarpróf
Lesskilningspróf
Lesskimunarpróf
Lestrarhæfnipróf
Lestrarpróf
Lestrarkannanir
Leiðsagnarlistar
Matslistar
Málfræðipróf
Miðsvetrarpróf
Móðurmálspróf
Prófið Aston Index
Raddlestrarpróf
Ritgerð
Ritunarverkefni
Samræmt próf
Samvinnupróf
Símat
Skrifleg verkefni
Skriftarbækur
Skriftarpróf
Skriftarkönnun
Skyndipróf
Stafsetningarpróf, -kannanir og –æfingar
Stöðupróf
Svindlpróf
Upplestraræfingar
Upplestrarpróf
Verkefnavinna
Verkefnabækur
Verkefni
Verkmappa, ferilmappa
Vinnubækur
Vorpróf
Yfirlitspróf

11. Námsmatsaðferðir í stærðfræði
Annarpróf
Athuganir
Áfangapróf
Einstaklingspróf
Frammistaða í tímum
Fylgst með vinnubrögðum
Glæruæfingar
Heimadæmi
Heimaverkefni
Heimavinna
Hópverkefni
Hópvinnubrögð
Hugtakabók
Jólapróf
Kaflapróf
Kannanir
Könnunarpróf
Lokapróf
Mappa
Matslistar
Miðsvetrarpróf
Munnleg próf
Munnleg hópverkefni
Námsgögn
Námsmatsverkefni
Námsþátttapróf
Próf
Samvinnupróf
Símat
Skil á áætlunum
Sjálfsmat nemenda*
Sjálfspróf
Skrifleg æfing, verkefni
Skyndipróf
Stöðvavinna
Stöðupróf
Stöðugt mat
Tímaæfing
Verkefnaskil
Verkefnavinna
Verkefni
Verkleg próf
Verkmappa
Vinnubók
Vorpróf
WebCT
Yfirlitspróf
Þrautir

12. Hvað segir námskrá?
… augljóst að matsaðferðir verða að vera fjölbreytilegar
Þess er enginn kostur að meta námsgengi og framfarir eingöngu með prófum og öðrum formlegum aðferðum
… meta verður alla þætti námsins, framfarir, þekkingu, skilning og leikni og láta þá vega í samræmi við áherslur í náminu
Námsmat þarf … að fara fram jafnt og þétt á námstímanum
Kennarar þurfa að hjálpa nemendum til raunhæfs sjálfsmats, gera þeim grein fyrir markmiðum náms og hvernig miðar í átt að þeim (leturbr. IS)
Aðalnámskrá grunnskóla, 2006

13. Námsmat hefur ekki einn heldur margþættan tilgang
Námshvatning – aðhald
Upplýsingar til nemenda, foreldra, annarra
Vísbendingar til kennara
Greina og meta nám eða kennslu
Gæðaeftirlit
Gera tilgang námsins ljósari
Val og flokkun á fólki
Megintilgangur námsmats er … að afla upplýsinga sem hjálpa nemendum við námið, örva þá og hvetja til að leggja sig enn betur fram (Aðalnámskrá grunnskóla)

14. Námsmat vefst fyrir mörgum kennurum ... m.a vegna þess að ...
það er flókið
... afdrifaríkt
fyrir þróun sjálfsmyndar
fyrir starfsval og starfsframa
... reynir mjög á sanngirni og réttlætiskennd
... tengist ólíkum viðhorfum
... tengist fordómum okkar
... manneskjan er (líklega) ótraust mælitæki!

15. Bakgrunnur: Gróska, gerjun, deilur
Alþjóðleg umræða
Bandaríkin: Stöðluð próf eða óhefðbundið námsmat (alternative assessment, sjá grein IS)
England: Stöðluð próf eða leiðsagnarmat (formative assessment, sjá bók Þóru Bjarkar Jónsdóttur á leslista)
Sterkur rannsóknargrunnur!
Hér á landi
Aðferðir sem eru að ryðja sér til rúms: Einstaklingsmiðað námsmat, leiðsagnarmat, sjálfsmat, jafningjamat, námsmöppur (ganga undir ýmsum nöfnum)
Dýrmæt reynsla er að verða til!

16. Margir skólar hér á landi eru og hafa verið að vinna skipulega að þróun námsmats:
Vesturbæjarskóli
Laugalækjarskóli
Salaskóli
Hrafnagilsskóli
Ingunnarskóli og Norðlingaskóli
Víkurskóli
Menntaskóli Borgarfjarðar
Fjölbrautaskóli Snæfellinga
Brekkubæjarskóli
... og margir fleiri

17. Kjarninn í leiðsagnarmati
Nemandinn fær (stöðuga) endurgjöf um nám sitt ásamt ábendingum um það hvernig hann geti bætt sig (ráðgjöf, leiðsögn)
Haft er fyrir satt að fjöldi rannsókna (2007, um 4000) sýni þýðingu vandaðs leiðsagnarmats til að bæta námsárangur
Nemendur sem standa höllum fæti virðast njóta sérstaklega góðs af leiðsagnarmati
Sjálfsmat og jafningjamat eru mikilvægir þættir í leiðsagnarmati en meginatriði er að nemendur skilji til hvers er af þeim ætlast (skilji markmiðin)
(Sjá um þessar áherslur: Black og Wiliam, 1998: Inside the Black Box)

18. Kennslufræði leiðsagnarmats
Útskýra markmið fyrir nemendum
Markvissar spurningar
Leiðbeinandi endurgjöf (umsagnir)
Virkja nemendur (sjálfsmat, jafningjamat)
Jafningjakennsla
(Wiliam, 2007: Changing Classroom Practice)

19. Áhugavert orðalag Assessment OF learning Assessment FOR learning
Mat á námi
Assessment FOR learning
Mat í þágu náms
Assessment AS learning
Námsmat sem nám

20. Tvö áhugaverð álitamál!
Hvaða hlutverki eiga próf að gegna í námsmati?
Hvaða þýðingu hafa einkunnir?

21. Dæmi um gagnrýni á (hefðbundin) skrifleg kunnáttupróf
... mæla aðeins lítinn hluta námsmarkmiða
... er einangrað skólafyrirbæri sem á sér fáar hliðstæður annars staðar í samfélaginu
Ef meginhlutverk skólans er að undirbúa nemendur undir líf og starf í lýðræðisþjóðfélagi ætti námsmat að líkjast þeim matsaðferðum sem almennt eru notaðar í lífi og starfi
Námsmat á að vera samofið öðru skólastarfi falla að því með eðlilegum hætti

22. Óhefðbundin próf Próf þar sem nemendur mega nota hjálpargögn Heimapróf
„Svindlpróf“, glósupróf, námsefni ... öll gögn
Heimapróf
Prófverkefni gefin upp með fyrirvara
Munnleg próf, dæmi
Atrennupróf (nemendur fá að gera endurteknar tilraunir við sama próf / sömu próf) (Salaskóli)
Einstaklingsmiðuð próf (Salaskóli, Norðlingaskóli)
Samvinnupróf (Salaskóli)

23. Hvaða hlutverki gegna einkunnir? -
Rannsóknir Ruth Butler o.fl. frá 1986 og 1988
Endurgjöf í formi einkunna
Endurgjöf í formi umsagna
Endurgjöf í formi einkunna og umsagna
Engin endurgjöf
Hvaða leið skilaði nemendum bestum árangri?

24. Hvers vegna vefst einkunnagjöf svona fyrir okkur mörgum?
Knappt form – takmörkuð upplýsing (hvað þýðir einkunnin 7,0)?
Álitamál?
Óljósir mælikvarðar? Við hvað á að miða?
Einkunnir geta verið afar afdrifaríkar!
Til umhugsunar: Matskvarði KHÍ

25. Ólíkir skalar Hvaða aðferð er heppilegust?
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10
1-6, 1–8
A, B, C, D, F (hvar er E-ið?)
A, Á, B, D, E, Ð (Baldur Sigurðsson)
Dönsku kerfin, sjá hér
Ágætt, gott, sæmilegt, ábótavant, ófullnægjandi
Snjallt, gott, hæft, naumt, bágt (Helgi Hálfdanarson)
Mjög gott, í lagi, ófullnægjandi
Lokið – ólokið
Hvaða aðferð er heppilegust?

26. Eru þetta vitnisburðarform framtíðarinnar?
Ingunnarskóli (list- og verkgreinar)
Norðlingaskóli (mat á námi í smiðjum)
Marklistar (sóknarkvarðar, viðmiðunartöflur, rúbrikkur, e. Scoring Rubric)

27. Litróf námsmatsaðferðanna ...
Mat á frammistöðu
Námsmöppur / sýnismöppur („Portfolio“)
Greining og mat á verkefnum / úrlausnum
Dagbækur, leiðarbækur
Sjálfstæð verkefni
Sjálfsmat nemenda
Jafningjamat
Umræður – viðtöl
Viðhorfakannanir
Próf og kannanir
Námshátíðir, upp-skeruhátíðir (Celebration of Learning, Learning Celebrations)
fietta yfirlit á að sýna allar helstu aðferðir við námsmat - smásjáin á að undirstrika samlíkingu við vísindamanninn - þegar aflað er upplýsinga um námsárangur þá þarf að setja hlutna undir smásjá - það þarf að ganga til verka af sömu nákvæmni og vísindamenn við fræðiiðkanir sínar.
Ólafur Proppé mun gera prófum skil -
Aðeins að fara örfáum orðum um aðrar tegundir prófa

28. Vandað námsmat – er það þetta sem þarf?
Gengi er út frá getu og hæfni hvers nemanda eftir því sem unnt er
Matið nái til allra flokka markmiða
Stöðugt mat allan námstímann og reynt er að flétta það með eðlilegum hætti inn í námið
Námsmatsverkefnin sjálf hafa kennslufræðilegt gildi
Uppbyggjandi endurgjöf (leiðsögn)
Matið nær bæði til aðferða og afurða (úrlausna)
Byggt er á margvíslegum gögnum og sjónarhornum
Áhersla á virka þátttöku nemenda, sjálfsmat, jafningjamat

29. Gagnlegir tenglar Kennsluaðferðavefurinn
Að vanda til námsmats – Heimasíða námskeiðs
Peel – námsmat
Best Practices
- (Assessment)