1. HUMAY Ang Pinaka Importante nga Uyas Istorya Pagpanglakaton Gamit
Una nga bahin: Pag-intiende sang PalayCheck System

2. Kahibalo ka bala kun diin kag san-o una nga gintanum ang humay?
Engage the participants
Kahibalo ka bala kun diin kag san-o una nga gintanum ang humay?

3. Istorya
Madamo ang nagapati nga ang humay una nga gintanum sa Asya, kuno sa China, mga 12,000 tu-ig ang nagligad.

4. Istorya
Subong, ang humay ginatanum sa halos tanan nga kontenente, kag mga 90 porsyento ginaprodukto kag ginakaon sa Asya.
Kun wala humay, indi maayo ang kabuhi para sa aton nga mga Asyano, indi lang tungod kay ini ang aton pagka-on, kundi aton man kultura kag ekonomiya.

5. Istorya Diri sa Pilipinas, Gintanum na ang humay sadtong 3,200 B.C.
Ang pinakagulang nga ebidensya sa paggamit sang humay nakit-an sa Andarayan plains sang Cagayan.

6. Istorya Pagpanglakaton
Pero sa mataas nga bahin sang Pilipinas gintanom kag nagsanyog ang humay.

7. Inagyan Pagpanglakaton
Humay – puro kag mainit– ang ginahandum naton tanan sa pamahaw, panyaga, kag panyapon.

8. Kahibalo ka bala kun ano ka dugay sang humay makalab-ot sa imo pinggan?

9. Pagpanglakaton 12
Tu-ig!
Kag ang malawig nga pagpanglakaton nagsugod sa huna-huna sang mga breeders sang humay.

10. Pagpanglakaton Breeders, parehas sang taga IRRI, PhilRice,
kag UPLB, may lalab-uton sa paghimo sang baridad sang humay, masami suno sa tubas, resistensya sa peste, amo man sa kinaiya sg pasi kag kan-on

11. Pagpanglakaton BREEDING OBJECTIVES
Hybridization sang Pinili nga Ginikanan
Galain-lain ang liwat
Pagtilaw sa Pagtubo
Tu-ig 1
Tu-ig 2-3
Tu-ig 4-6
NCT Phase I (on-station)
Tu-ig
NSIC
Paasawahon nila pinili nga ginikanan nga lain-lain ang liwat nga phenotypes, diri magahalin ang puro nga liwat nga ginapaidalom sa advance observation, preliminary and general yield trials– nagalab-ot ini sg anum ka tu-ig.
Ang baridad nga nahimo sa una nga anum ka tu-ig paga tilawan sg Rice Varietal Improvement Group (RVIG) isa ka multi-disciplinary team nga ginalakipan sg breeders, agronomists, chemists, food scientists, kag nutritionists.
Sa amo man nga ti-on, ang breeding institutions maga preparar sg pinili nga baridad sa proseso sg pagpadamo sg binhi nga magprodukto sg breeder, foundation, kag registered seeds. Kun ang National Seed Improvement Council (NSIC) nagpili sg mag bag-o nga baridad para ipagwa, may ara na sg binhi.
Subong, nga may ara na sg binhi nga inugtanum, magasugod ang bag-o nga proseso. Ini nga bahin magasugod sa seed growers nga amo ang magatanum sg registered seeds para ibaligya sa mga mangunguma.
MAT (on-farm)
Pagpadamo sg binhi(Breeding Institution)
Tu-ig 9
Gene bank
Bag-o nga baridad para ipagwa
Tu-ig
Mangunguma
Basic Seed Production (PBBD)
Magnuggaling & manugbaligya
Tu-ig 12
Breeder/Foundation SP (IGO)
Manugbakal
Foundation/Registered SP (IGO/SeedNet/ Seed Growers)

12. Pagpanglakaton
Breeders nagapakig trabaho sa iban pa nga eksperto parehas sang rice chemists, entomologists, agronomists, kag, pinakaimportante, upod ang mangunguma sa paghimo sang humay para sa nagkalain-lain nga kondisyon.

13. BIOTECHNOLOGY Journey Pagpanglakaton
Mapalip-ot ang conventional breeding nga proseso sa 2 tu-ig
Sa PhilRice, gina gamit ang biotech
Kaupod sa conventional breeding.

14. Journey Pagpanglakaton
Kun may ara na sang binhi ka humay, Magasugod na sa proseso sang pagpili ang mga mangunguma.
Ginapili nila ang binhi sang baridad nga santo sa ila tanuman.
Process of rice planting

15. Journey Pagpanglakaton
Dasun, Ihanda nila ang ila duta gamit ang tractor ukon karbaw, sulitsuliton ang pag arado kag pagsuyod, kag pagtapan sang
duta.

16. Journey Pagpanglakaton Kahibalo ka bala?
Ang mangunguma kag ang iya karbaw makalakat sang km/adlaw sa pag-arado sang 1 ektarya nga duta.

17. Journey Pagpanglakaton
Pero, mahimo ini sang halos katunga lang gamit ang
Ride-on Tillage Implement!

18. Journey Pagpanglakaton
Sa proseso sang pagpreparar sang duta, ginapreparar man sang mangunguma ang sabod nga inugtanum– pwede nga sab-og ukon tanum.
pnas.org

19. Journey Pagpanglakaton
Sa sab-og, rekta nga ginahaboy ang ginpapisik nga binhi sa talamnan.

20. Journey Pagpanglakaton
Samtang sa tanum, ang sabod ginasagod sa saboran antis itanum sa talamnan.

21. Journey Paano ginatanum ang sabod? Pagpanglakaton
1. Kapyutan ang isa ka ku-om nga sabod sg isa ka kamot
2. Magduko sang mga forty-five degrees, medyo tiko man ang tuhod.
3. Gamit ang kumalagko kag tudlo, itisok ang pinuno ka sabod sa lunang.

22. Journey Pagpanglakaton
Subong, hulaton sang mangunguma nga maggulang ang humay sang mga apat ka bulan.
Sa amo ng ti-on, dapat talupangdon nila ang panahon, peste, kag pagkinahanglan sang tanom sang nutrihente kag tubig.

23. Journey Pagpanglakaton
Kun luto na ang mga pasi sa uhay, pwede na ini anihon sang mangunguma.

24. Journey Pagpanglakaton
Ang pag-ani pwede nga manumano ukon maggamit sang makinarya.

25. Journey Pagpanglakaton
Dason, trisiron ini agod mapain ang pasi sa uhot.
Pwede nga linason ukon gamitan treser.

26. Journey Pagpanglakaton
Ang bag-ong ani nga humay kinahanglan talaid nga mabulad agod indi maglagom kag mayo ang presyo.
Ang humay pwede mabulad ukon e-mechanical dryer.

27. Journey Pagpanglakaton
Pagkatapos, baklon sang komprador kag manuggaling ang tubas sang mangunguma kag galingon. Ila ini klasehon, putson, hakuton, kag ibaligya ang humay sa mga dagko kag gagmay nga manugbaligya.

28. Journey Pagpanglakaton
Sa katapusan, baklon sang konsyumedor , lutu-on, galuhon, kag kaunon ang kan-on!

29. Gamit
Madamo sang aton selebrasyon kag seremonyas ang naggalabot sang humay.

30. Ang iya uhot ginagamit nga banig sang kasapatan.

31. Gamit
Uses
Ang mantika nga ginkuha sa upa ginagamit sa kasapatan kag pangpagwapa.

32. Gamit Uses Ang labhang ginagamit agod mauli-an ang duta sa talamnan.
Ang PhilRice naga himo sang vino halin sa humay nga ginatawag nga Tapuy.

33. CREDITS
Instructional presentation designer: Mr. Alfred Franco Caballero and Dr. Karen Eloisa Barroga
For more information, visit:
You may use, remix, tweak, & build upon this presentation non-commercially. However, always use with acknowledgment. Unless otherwise stated, the names listed are PhilRice staffers.
Produced in 2011
Text: 33