1. Einokun Kafli 15

2. Einokun Fyrirtæki í samkeppni tekur verðið sem gefið. (price taker) Fyrirtæki í einokunaraðstöðu hagar verði eftir vild. (price maker)

3. Einokun u Fyrirtæki er í einokunaraðstöðu ef...  er eini seljandi ákveðinnar vöru.  nánar staðkvæmdarvörur eru ekki til.

4. Hvers myndast einokun? Grundvallarástæða fyrir einokun eru aðgangshindranir inn á markaðinn (barriers to entry)

5. Hvers myndast einokun? Þrenns konar hindranir: u Eignarhald á mikilvægum aðföngum. u Stjórnvöld gefa einkaleyfi. u Stærðarhagkvæmni leiðir til þess að stórt fyrirtæki framleiðir með lægri kostnaði en mörg smá.

6. Aðfanga-einokun Þótt einkaréttur á mikilvægum aðföngum eða auðlindum geti verið orsök einokunar, þá gerist slíkt sjaldan í raun og veru.

7. Stjórnvalds-einokun Stjórnvöld geta hindrað aðgang með því að gefa einu fyrirtæki einkaleyfi til þess að selja ákveðna vöru á einstaka mörkuðum.

8. Stjórnvalds-einokun Einkaleyfi og höfundarréttarlög eru tvö mikilvæg dæmi um hvernig a stjórnvöld skapa einokun til þess að þjóna almannahagsmunum.

9. Náttúruleg einokun Þegar eitt fyrirtæki getur mettað markað með lægri kostnaði en tvö eða fleiri fyrirtæki er um náttúrulega einokun að ræða. Hér er stærðarhagkvæmni að verki.

10. Stærðarhagkvæmni sem orsök einokunar... Average total cost Quantity of Output Cost 0

11. Einokun Einokunarfyrirtæki u Einn framleiðandi u Niðurhallandi eftirspurnarferill u Ræður verði u Lækkar verð til þess að auka sölu

12. Samkeppni Samkeppnisfyrirtæki u Eitt af mörgum framleiðendum. u Flatur eftirspurnarferill u Tekur verð sem gefið u Selt magn hefur engin áhrif á verð

13. Quantity of Output Demand (a) A Competitive Firm’s Demand Curve (b) A Monopolist’s Demand Curve 0 Price 0Quantity of Output Price Demand Eftirspurnarferlar hjá fyrirtækjum í samkeppni og í einokun...

14. Tekjur einokara u Heildartekjur P x Q = TR u Meðaltekjur TR/Q = AR = P u Jaðartekjur  TR /  Q = MR

15. Heildar, meðal og jaðartekjur við einokun. Quantity (Q) Price (P) Total Revenue (TR=PxQ) Average Revenue (AR=TR/Q) Marginal Revenue (MR= ) 0 $11.00 $0.00 1$10.00 2$9.00 $18.00 $9.00$8.00 3 $24.00 $8.00$6.00 4$7.00 $28.00 $7.00$4.00 5$6.00 $30.00 $6.00$2.00 6$5.00 $30.00 $5.00$0.00 7$4.00 $28.00 $4.00-$2.00 8$3.00 $24.00 $3.00-$4.00 QTR  /

16. Jaðartekjur í einokun Jaðartekjur einokunarfyrirtækis eru ávallt lægri en verð vörunar. u Eftirspurnarferillinn hallast niður. u Þegar einokunarfyrirtækið lækkar verð til þess að selja eitt stykki í viðbót, lækkar verðið á öllum vörum fyrirtækisins, ef allir neytendur greiða sama verð.

17. Jaðartekjur í einokun Þegar einokunarfyrirtæki eykur söluna gerist tvennt fyrir heildartekjur (P x Q). u Selt magn eykst (Q er hærra). u Verðið lækkar (P er lægra).

18. Eftirspurnar- og jaðartekjuferlar hjá einokunarfyrirtæki... Quantity of Water Price $11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 -2 -3 -4 12345678 Marginal revenue Demand (average revenue).

19. Hagnaðarhámörkun í einokun u Einokunarfyrirtæki hámarkar hagnað með því velja það framleiðslumagn þar sem jaðartekjur eru jafnar jaðarkostnaði. u Það notar eftirspurnarferillinn til þess að finna það verð sem fær neytendur til þess að kaupa það magn.

20. Hagnaðarhámörkun í einokun... Monopoly price QuantityQ MAX 0 Costs and Revenue Demand Average total cost Marginal revenue Marginal cost A 1. The intersection of the marginal-revenue curve and the marginal- cost curve determines the profit-maximizing quantity... B 2....and then the demand curve shows the price consistent with this quantity..

21. Samanburður á einokun og samkeppni u Verð jafngildir jaðarkostnaði í samkeppni. P = MR = MC u Verð er hærra en jaðarkostnaður í einokun. P > MR = MC

22. Hagnaður í einokun Hagnaður = TR - TC Hagnaður = (TR/Q - TC/Q) x Q Hagnaður = (P - ATC) x Q

23. Monopoly profit Hagnaður í einokun... Quantity0 Costs and Revenue Demand Marginal cost Marginal revenue Q MAX B Monopoly price E Average total cost D Average total cost C

24. Hagnaður í einokun Einokunarfyrirtækið nýtur hagfræðilegs hagnaðar svo lengi sem verð er hærra en meðal heildar kostnaður.

25. Markaður fyrir lyf... Costs and Revenue Price during patent life Price after patent expires Monopoly quantity Competitive quantity 0 Quantity Demand Marginal cost Marginal revenue

26. Velferðartap vegna einokunar u Öfugt við fyrirtæki í samkeppni, fer einokunarfyrirtæki fram á verð sem er hærra en jaðarkostnaður. u Þetta háa verð gerir einokun óæskilega frá sjónarhóli neytenda. u Aftur á móti, er einokun eftirsóknarverð af hálfu fyrirtækja.

27. Price 0 Quantity Marginal cost Demand (value to buyers) Efficient quantity Cost to monopolist Value to buyers Cost to monopolist Value to buyers is greater than cost to seller. Value to buyers is less than cost to seller. Hagkvæmt framleiðslumagn...

28. Umframbyrði Í einokun er rekin fleygur á milli framleiðslukostnaðar og kaupvilja neytenda, því verð er hærra en jaðarkostnaður. u Þess fleygur verður til þess að selt magn er minna en er þjóðhagslega hagkvæmt.

29. Óhagkvæmni einokunar... Quantity0 Demand Marginal revenue Marginal cost Monopoly price Deadweight loss Efficient quantity Monopoly quantity Price

30. Umframbyrði u Umframbyrði (deadweight loss) vegna einokunar er svipuð umframbyrði skatta. u Eini munurinn er sá að við skattlagningu fá stjórnvöld tekjur, en við einokun fá einkafyrirtæki hagnað.

31. Stefna stjórnvalda gagnvart einokun Stjórnvöld geta svarað einokun með fernum hætti. u Auka samkeppni. u Setja einokunarfyrirtæki undir eftirlit. u Þjóðnýta (ríkisvæða) einokunarfyrirtæki. u Gera ekkert.

32. Auka samkeppni með lögboði u Samkeppnislög miða að því að eyða markaðsvaldi. u Stjórnvöldum geta með lagaboði... u hindrað samruna. u skipt upp fyrirtækjum. u komið í veg fyrir tilburði fyrirtækja til þess að beita markaðsvaldi sínu. u Dæmi; lögsóknir gegn Microsoft, úrskurðir Samkeppnisstofnunar og svo framvegis.

33. Eftirlit og reglugerðir Stjórnvöld geta haft eftirlit með verðlagningu einokunarfyrirtækja. u Hægt er að ná hagkvæmni með því að setja verð jafnt jaðarkostnaði. u Dæmi; mjólkurbú landsins u Erfitt í framkvæmd. Hver er raunverulegur jaðarkostnaður?

34. Jaðarkostnaðar-verðlagning fyrir náttúrulega einokun... Regulated price Quantity 0 Loss Price Demand Marginal cost Average total cost Average total cost

35. Þjóðnýting Í stað þess að hafa eftirlit með náttúrlegri einokun á vegum einkafyrirtækis, geta stjórnvöld tekið að sér reksturinn sjálf. Dæmi; póstþjónusta

36. Gera ekkert Stjórnvöld geta ákveðið að gera ekkert ef markaðsbresturinn hefur tiltölulega lítil áhrif og leiðir til úrlausnar eru kostnaðarsamar

37. Verðmismunun Verðmismunun (Price discrimination) er sú ástundan að selja sömu vöru á mismunandi verði eftir því hvaða neytendur eiga í hlut, þrátt fyrir að framleiðslukostnaður sé sá sami.

38. Verðmismunun Verðmismunun er ekki möguleg á samkeppnismörkuðum þar sem mörg fyrirtæki eru að selja sömu vöru. Til þess að geta beitt verðmismunun verður fyrirtækið að hafa markaðsvald.

39. Fullkomin verðmismunun Fullkomin verðmismunun á við þegar einokunarfyrirtækið þekkir kaupvilja hvers viðskipta- vinar og getur látið hvern þeirra hafa hafa sérstakt verð.

40. Verðmismunun u Áhrif verðmismunar: u Aukinn hagnaður fyrir einokunarfyrirtækið. u Minni umframbyrði.

41. Deadweight loss Consumer surplus Velferð án verðmismununar... Price 0Quantity Profit Demand Marginal cost Marginal revenue Quantity sold Monopoly price (a) Monopolist with Single Price

42. Velferð þegar verðmismunun á sér stað... Price 0Quantity Demand Marginal cost Quantity sold (b) Monopolist with Perfect Price Discrimination Profit

43. Dæmi um verðmismunun u Flugmiðar u Afsláttarmiðar u Magnafsláttur u Gosdrykkir á börum u Hádegisverðartilboð u Stúdentaafslættir

44. Hversu útbreidd er einokun? u Hversu alvarlegt vandamál er einokun? u Einokun er algeng. u Flest fyrirtæki selja ekki einsleitar vörur og hafa því eitthvert vald yfir verðlagningu. u Fyrirtæki með verulegt markaðsvald til einokunar eru þó sjaldgæf. u Fáar vörur eru raunverulega einstakar.

45. Samandregið u A monopoly is a firm that is the sole seller in its market. u It faces a downward-sloping demand curve for its product. u A monopoly’s marginal revenue is always below the price of its good.

46. Samandregið u Like a competitive firm, a monopoly maximizes profit by producing the quantity at which marginal cost and marginal revenue are equal. u Unlike a competitive firm, its price exceeds its marginal revenue, so its price exceeds marginal cost.

47. Samandregið u A monopolist’s profit-maximizing level of output is below the level that maximizes the sum of consumer and producer surplus. u A monopoly causes deadweight losses similar to the deadweight losses caused by taxes.

48. Samandregið u Policymakers can respond to the inefficiencies of monopoly behavior with antitrust laws, regulation of prices, or by turning the monopoly into a government-run enterprise. u If the market failure is deemed small, policymakers may decide to do nothing at all.

49. Samandregið u Monopolists can raise their profits by charging different prices to different buyers based on their willingness to pay. u Price discrimination can raise economic welfare and lessen deadweight losses.