1. Hvað er fötlunarfræði? Rannveig Traustadóttir
Dósent í uppeldis- og menntunarfræðum við Félagsvísindadeild, HÍ

2. Rannveig Traustadóttir
Hvað er fötlunarfræði?
Yfirlit:
1. Söguleg þróun og rætur fötlunarfræða
2. Helstu einkenni fötlunarfræða sem fræðigreinar
3. Helstu átakalínur og álitamál í fötlunarfræðum
4. Fötlun og fötlunarfræði á Norðurlöndum
5. Staða fötlunarfræða og -rannsókna á Íslandi
Rannveig Traustadóttir

3. Söguleg þróun og upphaf fötlunarfræða
Hvað er fötlunarfræði ? 2002
Söguleg þróun og upphaf fötlunarfræða
Ný fræðigrein - nýtt hugtak
Upphaf í Bandaríkjunum og Bretlandi
Rætur í baráttuhreyfingu fatlaðra
Andóf við hefðbundnum skilningi á fötlun
Tengd kröfu um fulla þátttöku í samfélaginu
Mikilvægi fatlaðra fræðimanna
Rætur í nýjum fræðilegum áherslum
Hefur þróast svipað og önnur fræði um minnihlutahópa
Rannveig Traustadóttir
Rannveig Traustadóttir

4. Hefðbundinn skilningur á fötlun
Líffræðilegur og læknisfræðilegur skilningur
Áhersla á ,,lækningu” og endurhæfingu
Persónulegur harmleikur einstaklinga
Rannveig Traustadóttir

5. Hefðbundinn skilningur á fötlun
Alþjóðlegar (WHO) skilgreiningar og flokkanir
ICIDH (International Classification of Impairments, Disabilities and Handicaps) flokkunarkerfið
Rannveig Traustadóttir

6. Hefðbundinn skilningur á fötlun (framh.)
ICIDH flokkunarkerfið:
Skerðing – impairment
Fötlun – disability
Hömlun – handicap
Samtök fatlaðs fólks hafna eða gagnrýna þessa flokkun
Rannveig Traustadóttir

7. Fötlunarfræði - Helstu einkenni
Hafna læknisfræðilega módelinu
Félagsvísindalegar nálganir
Þverfagleg fræðigrein
Fötlunarfræði rýna í félgslega, efnahagslega og pólitíska þætti sem útiloka og undiroka fatlað fólk
Fatlaðir fræðimenn áberandi og áhrifamiklir
Rannsóknir fyrir fatlað fólk ekki bara um það
(framh.)
Rannveig Traustadóttir

8. Fötlunarfræði - Helstu einkenni (framh.)
Líta á fatlað fólk sem undirokaðan hóp
Tengja sig við önnur fræði um minnihlutahópa
Rannsaka fötlun á svipaðan hátt og misrétti byggt á þjóðerni, kynferði og kynhneigð
Fötlunarfræði beina sjónum sínum að umhverfinu fremur en einstaklingum
Fötlun er félagslega sköpuð eða félagslega mótun
Rannveig Traustadóttir

9. Hvað er fötlun? Breska félagslega módelið
Hafnar viðteknum skilningi á fötlun
Hafnar því að fötlun sé það sama og skerðing (,,fötlun mín er sú að ég get ekki gengið”)
Hafnar því að fötlun sé takmörkun á athöfnum sem orsakast af skerðingu
(,,hún getur ekki gengið þess vegna er hún fötluð í sínum daglegu athöfnum”)
Rannveig Traustadóttir

10. Hvað er fötlun? Breska félagslega módelið (framh.)
Aðgreinir skerðingu og fötlun
Fötlun er hvorki skerðing né orsökuð af skerðingu
Fötlun er endurskilgreind sem afleiðing af samfélagslegu fyrirkomulagi sem útilokar, hindrar og takmarkar fólk með ólíkar skerðingar
Í þessum skilningi verður fötlunin nýtt form félagslegrar undirokunar
Fólk er fatlað af samfélaginu ekki af eigin ástandi
Rannveig Traustadóttir

11. Hvað er fötlun? Breska félagslega módelið (framh.)
Skerðing: Takmarkanir á virkni einstaklingsins vegna líkamlegrar eða andlegrar skerðingar eða skerðingar á skynjun
Fötlun: Útilokun frá eða takmörkun á þátttöku til jafns við aðra í daglegu lífi samfélagsins vegna samfélaglegra hindrana (félagslegra, efnahagslegra, vegna aðgengis o. s. frv.)
Rannveig Traustadóttir

12. Hvernig fræðin endurspeglast í málfari og orðanotkun
Fólk með fötlun eða fatlað fólk?
Hugtakanotkun hér á landi
Rannveig Traustadóttir

13. Gagnrýni á félagslega módelið
Of mikil áhersla á samfélagslegar hindranir
Of lítil áhersla á menningu og persónulega reynslu
Módelið passar ekki vel fyrir fólk með sumar skerðingar svo sem þroskahömlun, heyrnarskerðingu eða geðræna erfiðleika
Litið fram hjá skerðingunni - í fræðunum og í daglegu lífi og reynslu fólks
Módelið hefur ekki tekið tillit til reynslu sumra fatlaðra hópa svo sem kvenna, samkynhneigðra, svartra, aldraðra o.s.frv.
Rannveig Traustadóttir

14. Helstu áherslur og átakalínur innan fötlunarfræða
Mörg fræðileg sjónarhorn
Skerðingin og líkaminn
Hið persónulega og hið opinbera
Persónuleg reynsla
Tengsl fötlunar við önnur form undirokunar
Fjölbreytileiki meðal fatlaðra
Merking, menning og mótunarhyggja
Sálrænar og tilfinningalegar hliðar fötlunar
Er félagslega módelið úrelt?
Rannveig Traustadóttir

15. Fötlun og fötlunarfræði á Norðurlöndum Jan Tössebro, Noregi
1. Ekki er til neitt eitt módel eða skilningur á fötlun aðeins sameiginlegar hugmyndir - stundum kenndar við tengsl einstakings og samfélags
2. Helstu hugmyndir:
Áhersla bæði á umhverfi og einstakling
Fötlun er misgengi milli einstaklings og samfélags
Fötlun er aðstæðubundin
Fötlun er afstæð
(framh.)
Rannveig Traustadóttir

16. Fötlun og fötlunarfræði á Norðurlöndum Jan Tössebro, Noregi (framh.)
3. Skilningurinn er fyrst og fremst pólitískur og birtist í stefnumótun
4. Varðandi réttindi, bætur og þjónustu gildir læknisfræðileg eða sálfræðileg skilgreining
5. Hugtakið fötlun er notað sem yfirheiti yfir hópa fólks með mismunandi skerðingar
Rannveig Traustadóttir

17. Skilgreiningar og skilningur á fötlun á Íslandi
Skilningur á fötlun er afar hefðbundinn og á rætur í læknisfræðilega módelinu
Takmörkuð þekking á félagslegum módelum og nýjum fræðilegum straumum sem hafa haft áhrif í öðrum löndum
Fötlun er notað sem yfirheiti yfir hópa fólks með ólíkar skerðingar
Lítil þekking á alþjóðlegum skilgreininum og flokkunarkerfum
Ekki greint á milli skerðingar og fötlunar
Tæpast unnt að tala um fræðilegar undirstöður umræðu
Rannveig Traustadóttir

18. Staða fötlunarfræða og -rannsókna á Íslandi
Hvað er fötlunarfræði ? 2002
Staða fötlunarfræða og -rannsókna á Íslandi
Fötlunarfræði, sem fræðigrein, er afar veikburða
Fötlunarfræði eru ekki kennd sem fræðigrein - einungis einstaka námskeið
Fræðimenn eru fáir
Félagsvísindalegar rannsóknir eru nýlega hafnar
Flestar rannsóknir eru gerðar af háskólanemum
Mikið af skólamiðuðum rannsóknum
Skortur á opinberri áherslu á rannsóknir og þróunarstarf
Framtíðarsýn um framþróun fræða og rannsókna vantar
Rannveig Traustadóttir
Rannveig Traustadóttir