1. AS PAISAXES DE ESPAÑA

2. A PAISAXE NATURAL  A variedade climática e de relevo dan lugar a unha grande variedade de ecosistemas

3. ECOSISTEMA (PÁX. 134)  Conxunto de relacións entre os elementos bióticos (seres vivos que habitan nunha zona determinada) e elementos abióticos ou biotopo (medio físico no que habitan)

4. PAISAXE  Xeosistema: conxunto formado por un ecosistema máis os elementos económicos, sociais e culturais propios da sociedade humana que inflúen sobre a área xeográfica.

5. PAISAXE (PÁX. 134)  Xeosistema: combinación dinámica de diferentes elementos xeográficos (abióticos, bióticos e antrópicos)

6. PAISAXE  Paisaxe natural: fundamentalmente paisaxe vexetal  A vexetación adáptase e desenvólvese segundo as posibilidades do contorno.  Ó constituír a base alimentaria, condiciona o desenvolvemento dos demais seres vivos.

7. PAISAXE (PÁX. 134)  No territorio español podemos agrupar as paisaxes en  Catro grandes dominios bioxeográficos:  Eurosiberiano  Mediterráneo  Alta montaña  Macaronésico

8. PAISAXE: factores que inflúen na vexetación  Clima  Relevo  Solo  A acción humana

9. Factores que inflúen na paisaxe: o clima  Insolación  Oscilación térmica  Cantidade e distribución das precipitacións  En función destes elementos climáticos teremos:

10. Factores que inflúen na paisaxe: o clima  Vexetación xerófila adaptada a climas secos e áridos.  Higrófila: zonas húmidas.  Umbrófila: zonas sombrías.  Termófila: que non tolera os descensos térmicos.  Criófila: adaptada a climas fríos.

11. Vexetación xerófila pitallos ou chumberas

12. Vexetación higrófila humedais: xunqueiras

13. Vexetación umbrófila fentos

14. Vexetación termófila lentisco

15. Vexetación criófila brión, líquenes

16. Factores que inflúen na paisaxe: o relevo (PÁX. 135)  Altitude: pisos bioclimáticos:  Diferencias de temperatura.  Diferencias de humidade ladeiras a barlovento e sotavento (efecto föehn).  Orientación sur: solleiro.  Orientación norte: avesedo.

17. Factores que inflúen na paisaxe: o relevo PISOS BIOCLIMÁTICOS DOMINIOEUROSIBERIANODOMINIOMEDITERRÁNEODOMINIOMACARONÉSICO ALPINOMEDITERRÁNEO ALTA MONTAÑA CANARIO SUBALPINOMEDITERRÁNEOMONTAÑA CANARIO MONTAÑA MONTANOMEDITERRÁNEOSUPERIOR CANARIO SUPERIOR COLINO EUROMEDITERRÁNE O CANARIO INTERMEDIO BASALMEDITERRÁNEOLITORAL CANARIO BASAL

18. Factores que inflúen na paisaxe: solo  Propiedades do solo. Exemplos:  Solos calcários: aciñeiras  Solos silíceos: sobreiras

19. Factores que inflúen na paisaxe: acción humana  A acción humana crea e modifica a paisaxe  Introduce especies alóctonas e elimina especies autóctonas

20. Factores que inflúen na paisaxe: acción humana

21. Especie de orixe local ou foránea  Especies autóctonas (aciñeira, carballo, oliveira):  Silvestres: desenvólvense de forma natural sen acción humana e en grandes extensións  Endémicas: só se atopan nunha área concreta. A desaparición dos nosos ecosistemas faría desaparecer moitas especies.

22. Especie de orixe local ou foránea  Especies autóctonas Endémicas: Canarias pose 500 especies, dun total de 1800 endemismos españois.  Máis da metade das aves das Canarias son endémicas

23. Especie de orixe local ou foránea exemplos de especies endémicas canarias Tajinaste Drago Palmeira canaria Violeta del Teide

24. Especie de orixe local ou foránea exemplos de epecies endémicas Pinsapo Manzanilla de Serra Nevada

25. Especie de orixe local ou foránea  Especies alóctonas (acción humana, ventos, correntes mariñas):  Introducidas, ventureiras ou cosmopolitas  Introducidas: acción humana con finalidade económica: plantas: millo, pataca, tomate, kiwi, algodón, tabaco, remolacha azucareira, floricultura, cactos... Árbores froiteiras: pexegueiro, laranxeiro, limoeiro... Árbores madereiras: eucalipto, pino americano...  Boa parte adaptáronse ó entorno outras o modificaron.

26. Especie de orixe local ou foránea (PÁX. 137)  Especies ventureiras introducidas hai séculos por motivos económicos e hoxe sen valor de cambio, que crecen de forma silvestre e marxinal: chumbeira, pitas...  Cosmopolitas gran parte das chamadas “malas herbas”

27. Especie de orixe local ou foránea plantas ventureiras

28. Grandes dominios bioxeográfiocos PISOS BIOCLIMÁTICOS DOMINIOEUROSIBERIANODOMINIOMEDITERRÁNEODOMINIOMACARONÉSICO ALPINOMEDITERRÁNEO ALTA MONTAÑA CANARIO SUBALPINOMEDITERRÁNEOMONTAÑA CANARIO MONTAÑA MONTANOMEDITERRÁNEOSUPERIOR CANARIO SUPERIOR COLINO EUROMEDITERRÁNE O CANARIO INTERMEDIO BASALMEDITERRÁNEOLITORAL CANARIO BASAL

29. Grandes dominios bioxeográfiocos PISOS BIOCLIMÁTICOS  Dominio eurosiberiano: corresponde en gran parte, á zona de clima oceánico puro e de transición (Galicia e cornixa cantábrica), e somontes dos Picos de Europa e Pireneos.  Dominio mediterráneo: corresponde ó resto da península Ibérica, incluíndo ás illas Baleares e Ceuta e Melilla.  Dominio alta montaña: pisos superiores das grandes cordilleiras montañosas.  Dominio macaronésico: illas Canarias

30. Grandes dominios bioxeográfiocos PISOS BIOCLIMÁTICOS  Ademais debemos ter en conta a presencia de formacións vexetais importantes que dependen de factores locais, como por exemplo a paisaxe natural de ribeira a paisaxe natural de humidal  Galicia está entre o dominio eurosiberiano (zona costeira e interior) e o dominio mediterráneo (interior meridional)

31. Grandes dominios bioxeográfiocos PISOS BIOCLIMÁTICOS EUROSIBERIANO MEDITERRÁNEO - subalpino outeiro-basal M. Litoral Eumedit. M.superi. M. mont.

32. Grandes dominios bioxeográfiocos PISOS BIOCLIMÁTICOS (PÁX. 138) Vermello: canario Basal Morado: canario Intermedio Verde: canario Superior Gris: montaña altamontaña

33. Dominio eurosiberiano  Corresponde en xeral, ás zonas de dominio climático oceánico e a zonas de montaña (precipitacións superiores a 750 mm anuais, soporta mal os períodos prolongados de seca e as altas temperaturas.  Os solos adoitan ser evolucionados: pardos húmidos. Normalmente nos bosques caducifolios atlánticos atópanse os solos máis desenvolvidos do territorio español

34. Dominio eurosiberiano  Escalón arbóreo:  Formación vexetal principal: bosque caducifolio ou aestisilva  É unha formación rica en especies arbóreas, aínda que a miúdo predomine unha soa especie.  As árboeres máis características deste tipo de vexetación son os carballos e as faias, acompañadas de castiñeiros, biudeiros, abeleiras, olmos…

35. Dominio eurosiberiano vexetación clímax: carballo (Quercus robur)

36. Dominio eurosiberiano vexetación clímax: faia (fagus sylvatica)

37. Dominio eurosiberiano vexetación clímax: castiñeiro (castanea sativa)

38. Dominio eurosiberiano bidueiro (betula pendula)

39. Dominio eurosiberiano abeleira (corylus maxima)

40. Dominio eurosiberiano olmo (ulmum)

41. Dominio eurosiberiano freixo (fraxinus excelsior ) (non está)

42. Dominio eurosiberiano  Escalón arbustivo: baixo as árbores crecen espiños brancos, xenebreiros, texos, acivros, sobreiras, arandeiras e buxo.  Escalón herbáceo: Herbas, carrizas e fieitos noutro escalón

43. Dominio eurosiberiano espiño branco (Crataegus monogyna Jacquin )

44. Dominio eurosiberiano xenebreiro (Juniperus comunnis)

45. Dominio eurosiberiano teixo (taxus baccata )

46. Dominio eurosiberiano acivro (Ilex aquifolium ) (páx.138)

47. Dominio eurosiberiano sobreiras (quercus suber )

48. Dominio eurosiberiano arandeira (vaccinium myrtillus)

49. Dominio eurosiberiano buxo (buxus sempervirens )

50. Dominio eurosiberiano herbas, carrizas e fieitos

51. Dominio eurosiberiano  As carballeiras e faiais só ocupan unha pequena parte da súa extensión potencial  Substituídos roturación: cultivos e pastos)  Substituídos repoboación antiga (ata mediados s.XX (castiñeiros, olmos, freixos e abeleiras)  A partir de 1950: piñeiros e eucaliptais  Alterando o equilibrio ecolóxico da zona: empobrecen o solo, máis propensos a arder: favorecen os incendios forestais.

52. Dominio eurosiberiano repoboación forestal: alteración do dominio pino (pinus), eucalipto (ecucaliptus globulus)

53. Dominio eurosiberiano as landas  Nos grandes claros ou nos bordos destes bosques atópanse matogueiras chamadas landas e nas zonas altas prados  As landas atópanse nos pisos de vexetación supraforestal, aínda que a miúdo son o resultado da degradación da acción humana  Nela atopamos matogueiras de breixos, toxos e árgomas, xunto a fieitos e xestas  Tamén abundan xenebreiros, uvas de oso e silveiras acompañadas de matas de buxo e rosas silvestres  Os prados

54. Dominio eurosiberiano matogueira: landas Xesta (sarothamnus scoparius) Toxo (ulex europaeus)

55. Dominio eurosiberiano matogueira: landas Castelo de Doncos (As Nogais)

56. Dominio mediterráneo  Corresponde os dominios climáticos mediterráneo e a interior  Os solos adoitan ser terras pardas, meridionais ou cálcarias a miúdo non están moi desenvolvidos e posúen pouca espesura  Bosque esclerófilo ou durosilva  Esclerófilo: árbore ou arbusto adaptado a seca de follas perennes, pequenas e a miudo espiñosas, grosas, coriáceas e duras. A súa cor vai do gris ó verde escuro

57. Dominio mediterráneo  Tipo de formación pobre en variedade de especies arbóreas  A árbore máis característica é a aciñeira xunto á carrasca, a queiroa, o carballo mediterráneo, seguido da sobreira e, en menor medida a alfarrobeira, a oliveira brava ou sivestre ou a sabina albar.  Son especies de madeira dura pouco aptas para a explotación madereira  Teñen cortizas rugosas e grosas (máximo na sobreira)  Tronco non rectilíneo  As raíces exténdense moito para aproveitar a escasez de auga.

58. Dominio mediterráneo aciñeira (quercus ilex)

59. Dominio mediterráneo a vexetación  Pobres en especies herbáceas  Antigamente ocuparon gran parte do territorio peninsular  Estas características permítenlles soportar a escaseza e irregularidade das precipitación e a seca estival, así como a elevada insolación, pero como contrapartida son especies de crecemento moi lento inferior ó das coníferas e mesmo ó das especies caducifolias.

60. Dominio mediterráneo o bosque de aciñeiras  Os bosques de aciñeiras atópanse entre 500 e 1000 m. de altitude.  Adoitan a ser densos e achaparrados  Con gran abundancia de arbustos: lentiscos, mirtos, érbedos, esparragueiras.  Foron substituídos por especies madeirables e que crecen con gran rapidez como os piñeiros ou por campos de cultivo  A pesar diso segue a ser un dos bosques máis representativos de España  As aciñeiras, como dixemos antes, crecen ben en terreos calcários.  Utilízase os grandes espacios para o pastoreo (dehesas): porcino extensivo, toros de lidia

61. Dominio mediterráneo aciñeira (quercus ilex)

62. Dominio mediterráneo sobreiras (quercus suber )

63. Adáptase ós terreos siliceos a dife- rencia da aciñeira Sirve para a cría de gandería exten- siva igual que os aciñeirais

64. ¿Que contestaríades se caese esta práctica no exame?

65. Dominio mediterráneo carrasca (quercus ilex): variedade de aciñeira

66. Dominio mediterráneo alfarrobeira (prosopis flexuosa)

67. Dominio mediterráneo oliveira silvestre (olea europaea)

68. Dominio mediterráneo sabina albar (juniperus thurifera)

69. Dominio mediterráneo o maquis, a garriga e a estepa  Onde non hai bosque predomina o maquis e a garriga, formacións vexetais constituídas por arbustos e herbas, aparecen nas terras baixas, por debaixo dos 500 m., ou a estepa nas rexións de clima semiárido.  Maquis: masa densa de arbusto, formada por oliveira brava ou silvestre, acompañado de matogueiras de lentisco, xara, breixo e xesta. Adoita a formarse sobre solos silíceos, nas zonas onde se degradou o bosque mediterráneo  O maquis e a degradación fundamentalmente da sobreira

70. Dominio mediterráneo maquis Lentisco Xara

71. Dominio mediterráneo a garriga  Arbustos e matogueira de romeo, tomiño e lavanda  Que adoita deixar zonas de solo descubertas onde aflora a rocha núa.  E propio dos solos calcários (degradación fundamentalmente dos aciñeirais)  Tanto no maquis como na garriga dominan as oliveiras silvestres, acompañadas de alfarrobeira e do lestisco nas zonas máis altas a oliveira anan e as esparragueiras e nas litorais a palmeira anana

72. Dominio mediterráneo garriga

73. Dominio mediterráneo garriga: romeo, tomiño, lavanda

74. Dominio mediterráneo a estepa  Formación de arbustos espiñosos e baixos, que deixa ó descuberto gran parte do solo, con especies como o tomiño, o esparto ou espárrago.  Nas zonas litorais dáse a palmeira anana  É propia do clima semiárido do sudeste peninsular ó que se lle suman solos moi pobres como o xerosol  En ocasións atópase en zonas áridas do interior degradadas pola acción humana: Bárdenas Reales (Navarra), Monegros (Aragón)

75. Dominio mediterráneo estepa

76. Dominio mediterráneo estepa: esparto (páx.140)

77. Dominio alta montaña  Os cambios do clima debidos á altitude producen unha gradación nos tipos de paisaxe  Na península distínguense tres subdominios de alta montaña  Alpino: propio das Pireneos  Transición: Cordilleira Cantábrica, Sistema Ibérico e Central  Mediterránea: Serra Nevada

79. Dominio alta montaña subdominio alpino  Piso subalpino (1200-2400 m.): coníferas, árbores de folla perenne, acicular (en forma de agulla) ou escamuda como o abeto ou piñeiro negro, resistentes ó frío, neve e xeo formando:  Bosque caducifolio de coníferas ou acicusilva  Sotobosque pobre no estrato (arbustivo como herbáceo)  Solos ricos en materia orgánica pero pouco evolucionados.

80. Dominio alta montaña subdominio alpino  Piso alpino (2400-3000 m.): prados alpinos de festuca, con xencianas, prímulas e campánulas  Piso nival (máis de 3000 m.) vexetación rupícola (pranta que vive sobre rochas): herbas e carrizas (zonas de solleiro)

81. Dominio alta montaña subdominio montaña de transición  Características intermedias entre a paisaxe natural do dominio eurosiberiano e o dominio mediterráneo  Máis de 1900 m. na cara litoral da cordilleira Cantábrica paso do bosque de faias a un piso supraforestal de landas e prados  Vertente sur da Cordilleira Cantábrica e Sistema Central e Ibérico a vexetación semella do dominio mediterráneo

82. Dominio alta montaña subdominio montaña de transición  Por encima dos 1900 m pásase a un piso supraforestal (paso de faiais no Sistema Ibérico e de piñeiros ou caducifolios no Central a xenebreiros, breixos e prados de altura.  Os solos están moi lixivados (lavados) polas abundantes chuvias.

83. Dominio alta montaña subdominio alta montaña mediterránea (páx. 141)  Piso de monte ata os 1600 m. é de aciñeiras en Serra Nevada substituídas polo pino negral ata os 1900 m.  1900-2700 m. : xenebreiros e sabinas  Máis de 2700 m.: matogueiras piso supraforestal.  Más 2900 m.: prados e vexetación herbácea dispersa

84. Dominio macaronésico  Presenta dúas zonas claramente diferenciadas: Fuerteventura e Lanzarote (vexetación subdesértica)  Nas illas máis occidentais (El Hierro, Gomera, La Palma (sobre todo)) presenta gran variedade de formacións modificándose conforme a altitude

85. Dominio macaronésico  Piso canario basal (ata uns 300- 400 m.): propia dun medio árido: matogueira xerófila de cardón e tabaiba, plantas espiñosas de talos carnosos endémicas de Canarias. Tamén abundan especies ventureiras adaptadas a rexións áridas como as chumbeiras e pitas.

86. Dominio macaronésico Piso canario basal Cardón Tabaiba

87. Dominio macaronésico  Piso canario intermedio (400-800 m.): dáse unha vexetación semellante á mediterránea (sabina, lentisco ou oliveria brava) con dúas especies endémicas: dragó e palmeira canaria que convive coa especie introducida: palmeira datileira

88. Dominio macaronésico Piso canario intermedio Dragó Palmeira canaria

89. Dominio macaronésico  Piso canario superior (800-1300 m.): a temperatura diminúe, a humidade aumenta: matogueiras de faial-breixal e do bosque laurifolio ou laurosilva, propio da zona subtropical húmida que non tolera o frío nen a seca prolongada. Só se atopa nas ladeiras dos montes das illas canarias

90. Dominio macaronésico Piso canario superior

91. Dominio macaronésico  Piso canario alta montaña (1300- 2200 m.): bosque de coníferas como o piñeiro canario.  Piso supracanario (máis de 2300 m.) semellante ó das cordilleiras Béticas. Por encima dos 2700 m. aparece en Tenerife o deserto de altura con matas dispersas de tajinastes ou violetas de Teide, plantas endémicas, sobre solo en gran parte nu

92. Dominio macaronésico Piso canario superior: tajinaste ou violeta do teide

93. A protección ó medioambiente en España: os parques nacionais   1. Picos de Europa (Asturias, Cantabria y Castilla y León)Picos de EuropaAsturias CantabriaCastilla y León   2. Cabañeros (Ciudad Real y Toledo)CabañerosCiudad RealToledo   3. Tablas de Daimiel (Ciudad Real) 3. Tablas de DaimielCiudad Real   4. Sierra Nevada (Granada y Almería) 4. Sierra NevadaGranadaAlmería   5. Doñana (Huelva, Cádiz y Sevilla)DoñanaHuelvaCádizSevilla   6. Ordesa y Monte Perdido (Huesca)Ordesa y Monte PerdidoHuesca   7. Timanfaya (Las Palmas) 7. TimanfayaLas Palmas

94. A protección ó medioambiente en España: os parques nacionais   8. Aiguas Tortas y Lago de San Mauricio (Lérida) 8. Aiguas Tortas y Lago de San MauricioLérida   9. Archipiélago de Cabrera (Islas Baleares) 9. Archipiélago de CabreraIslas Baleares   10. Islas Atlánticas (Pontevedra y A Coruña) 10. Islas AtlánticasPontevedra Coruña   11. Caldera de Taburiente (Santa Cruz de Tenerife) 11. Caldera de TaburienteSanta Cruz de Tenerife   12. Garajonay (Santa Cruz de Tenerife) 12. GarajonaySanta Cruz de Tenerife   13. Teide (Santa Cruz de Tenerife) 13. TeideSanta Cruz de Tenerife   14. Monfragüe (Cáceres) 14. MonfragüeCáceres   En trámite:   15. Guadarrama (Madrid y Segovia) 15. GuadarramaMadridSegovia

96. OS SOLOS  Parte da superficie terrestre onde entran en contacto os materiais inertes da litosfera e a materia orgánica.  É unha zona onde estes dous elementos se mesturan e se superpoñen.  Interactúan mutuamente.

97. PERFIL E HORIZONTES DO SOLO

98. FACTORES QUE DETERMINAN A EVOLUCIÓN DO SOLO  Substrato ou material orixinal: as características físico-quimicas do rocha nai determinan as características do solo. Un solo silíceo (con ph ácido) ou calcáreo (con ph básico) condicionan o dominio da vexetación.  Clima: precipitacións e temperatura. Poden alterar as alteracións físico-química do solo. Un clima con abundancia de choivas favorece a lixivación (lavado do solo) empobrecendo os horizontes superficiais.

99. FACTORES QUE DETERMINAN A EVOLUCIÓN DO SOLO  A vexetación: determinados tipos de especies enriquecen o solo (árbores de folla caduca), as leguminosas (proporcionan nitróxeno) outras o empobrecen (coníferas ou eucaliptais)  Idade do solo: o solo, como organismo vivo, necesita séculos na súa formación e madurez.  Modelaxe do relevo: terreo chan ou inclinado.  A influencia humana

100. TIPOS DE SOLO TIPOS DE SOLOS CARACTERÍSTICASSUBTIPOS Incipientes Sen horizontes diferenciados  Fluvisoles  Litosoles  Regosoles De perfil pouco diferenciado Horizontes distinguibles, pero con desenvolvemento escaso  Leptosoles (rankers e rendzinas)  Xerosoles  Salinos  Vertisoles  Areosoles  Andosoles Totalmenteformados Horizontes claramente diferenciados  Pardos húmidos.  Pardos meridionais  Pardos calcarios  Vermellos mediterráneos  Hitosoles. En proceso de deterioración Solos lavados (lixivados)  Podosoles

101. TIPOS DE SOLO  Solos incipientes: solos que non tiveron tempo ou condicións suficientes para o seu desenvolvemento.  Fluvisoles: solos de orixe aluvial.  Litosoles: meteorización de rochas homoxéneas.  Regosoles: solos minerais, formados sobre sedimentos non consolidados ou sobre rochas sedimentarias.