1. 1

2. كتاب آداب مصاحبه مطبوعاتي : سالي آدامز، وينفورد هيكس و ترجمه سيدمحمد فكورپور، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، دفتر مطالعات و توسعه رسانه ‌ ها، 1387 تهران. 297 ص. تهيه و تنظيم : صبا فدوي، دانشجوي كارشناسي ارشد عرفان اسلامي، دانشگاه آزاد اسلامي واحد نيشابور 2

3. فهرست گزيده مطالب - تعريف مصاحبه - آشنايي با اصول مصاحبه - ويژگي مصاحبه ‌ گر موفق - آمادگي ‌ هاي پيش از مصاحبه - آغاز مصاحبه - سوال ‌ هاي مصاحبه - فنون مصاحبه - يادداشت و ضبط مصاحبه - ويرايش متن مصاحبه 3

4. 1. ملاقات رودررو و از پيش تعيين شده ميان پرسش ‌‌ گر و مصاحبه شونده كه پاسخگوست و عقايد و نظريات او محور سؤالات مصاحبه را تشكيل مي ‌ دهد. 2. پرسش از ديگران به منظور جمع ‌ آوري مواد اوليه براي نشر اطلاعات و نقل قول ‌ ها، كه بر اساس اين تعريف يك گفتگوي تلفني كوتاه با شرايط فوق هم مي ‌ تواند مصاحبه تلقي شود. 4 4

5. مصاحبه ركن اساسي در روزنامه ‌ نگاري نوين است كه اين فن در اواخر قرن نوزدهم از ايالات متحده به انگلستان وارد شد و دنياي رسانه را دگرگون ساخت. اساس اين فن بر سه اصل كلي استوار است : 1. پرسش سوال ‌ هاي واضح 2. خوب گوش دادن به پاسخ ‌ ها 3. تشويق كردن مصاحبه شونده به ادامه صحبت 5 5

6. 1. برنامه ريزي كنيد ( موضوع و هدف را تعيين كنيد ) 2. تحقيق كنيد ( اطلاعات در خصوص موضوع مصاحبه ) 3. از تمام جزئيات امور در خصوص مصاحبه شونده مطلع باشيد. 4. خود را با شرايط وفق دهيد و متناسب با وضعيت فرد مصاحبه شونده لباس بپوشيد. 5. خود را به شخص مصاحبه شونده معرفي كنيد. 6. گوش كنيد. 7. همدلي كنيد ( موقعيت مصاحبه شونده را درك كرده و پيش از پرسش هر سوالي به تأثير آن بر مخاطب خود بيانديشيد ) 8. به سوال ‌ هاي خود ترتيب منطقي دهيد. 6 6

7. 7 7 1. پيگيري سوژه ‌ ها و موضوعات مناسب 2. تهيه جزئيات كامل در مورد موضوع مصاحبه 3. حضور در مكان مصاحبه با اعتماد به نفس 4. به دست آوردن گفته هاي خوب از فرد مصاحبه شونده 5. نوشتن اشاره اي، ساده و واضح در حين مصاحبه 6. انجام مصاحبه در مهلت مقرر

8. آموختن فن مصاحبه مانند هر مهارت ديگري نيازمند تمرين است. از مهم ‌ ترين ويژگي ‌ هاي يك مصاحبه ‌ گر موفق : - داشتن شخصيتي دوست داشتني - كنجكاو - شوخ طبع - داراي پشتكار - انعطاف ‌ پذير - داراي قدرت تفكر و تجزيه و تحليل سريع - بتواند حضور خود را در صحنه حذف كند. 8 8

9. 1. تحقيق 2. آماده ‌ سازي سوال ‌ ها 3. آماده سازي وسايل مصاحبه 4. پوشيدن لباس مناسب 5. حضور در مكان مصاحبه كمي زودتر از موعد مقرر 6. به همراه نداشتن وسايل اضافي. 9 9

10. قرار ملاقات : اكثر قرار ملاقات ‌ ها تلفني گذاشته مي ‌ شود، براي اين ‌ كار در ابتداي صحبت تلفني، خود و نشريه ‌ تان را معرفي كنيد و موضوع مورد بحث و زمان تقريبي لازم براي مصاحبه را به اطلاع ايشان برسانيد. به گونه ‌ اي تقاضاي خود را مطرح كنيد كه فرد احساس كند نه تنها انجام اين مصاحبه لازم، بلكه برايش مفيد است. 10

11. 11 تعيين زمان و محل مصاحبه : - مصاحبه در حين صرف ناهار : نتيجه بخش؛ ولي نيازمند محيطي آرام و يك ضبط صوت مناسب. - مصاحبه پس از صرف ناهار : مناسب براي مصاحبه ‌ هاي دشوار يا مصاحبه كننده ‌ هاي سرسخت ! - بهتر است زمان و مكان مصاحبه را مخاطبتان انتخاب كند. - اگر مخاطب شما با مدت زمان مصاحبه موافقت نكرد، با توجه به تُن صداي او تصميم بگيريد كه درخواست وقت بيشتري كنيد يا نه.

12. پس از تعيين موضوع و طرح نقشه كلي مصاحبه، اصول كار را پايه ريزي كنيد. به ياد داشته باشيد كه به ازاي هر 10 دقيقه مصاحبه يك ساعت را بايد صرف آمادگي براي مصاحبه كنيد. تمام منابع در دسترس و مرتبط با موضوع مصاحبه را مطالعه كنيد. توجه كنيد كه چه نكاتي تاكنون مورد تحقيق قرار نگرفته و فرد مصاحبه شونده چه سوال ‌ هايي را تاكنون بدون پاسخ گذاشته است. تعداد و نوع پرسش ‌ هاي خود را مشخص كنيد. توجه كنيد كه به ازاي هر ساعت مصاحبه 25-60 سوال مورد نياز است. سوال ‌ هاي آماده شده را روي يك برگه جدا نوشته و شماره گذاري كنيد و پس از دريافت پاسخ ‌ ها از مصاحبه شونده، شماره سوال را در كنار پاسخ آن يادداشت كنيد. ( برگه سوال و جواب بايد از هم جدا باشد ) 12

13. آماده سازي ابزار مصاحبه : 1. دفترچه با اندازه مناسب ترجيحاً دفترچه فنري A5 2. كارت شناسايي 3. خودكار / مداد 4. دستگاه ضبط صوت 5. تلفن همراه 6. نشاني و شماره تلفن مصاحبه شونده 13

14. o با طرح سوال ‌ هاي خيلي زيركانه، حماقت خود را اثبات نكنيد ! زيرا طرح چنين پرسش ‌ هايي نشانه خودنمايي شماست نه جمع ‌ آوري اطلاعات. o سوال ‌ هاي تكراري نپرسيد. o سوال ‌ ها را پشت سر هم رديف نكنيد. o هيچ ‌ گاه سوال ‌ هايي را نپرسيد كه مي ‌ توانستيد جوابشان را با تحقيق پيدا كنيد. 14

15. ترتيب و نحوه طرح سوال ‌ ها : هرگز ناگهاني وارد مصاحبه نشويد. صحبت خود را با جمله سوالي آغاز نكنيد. سوال ‌ هاي مهم و اصلي را اول بپرسيد؛ زيرا پاسخ به آن ‌ ها آسان است و سپس به سراغ سوال ‌ هاي ريز و جزئي برويد. سرزنش ‌ ها و نقدها را از زبان ديگران بيان كنيد. براي طرح سوال ‌ هاي ناخوشايند بهترين راه، هشدار به مصاحبه شونده پيش از طرح چنين سوال ‌ هايي است ( به شرط اين ‌ كه قصد به دام انداختن مخاطب را نداشته باشيد ). راه ‌ كار بعدي ساده جلوه دادن سوال است. بجاي طرح سوال ‌ هاي مستقيم، تأثيرگذار و جهت ‌ دار، از سوال ‌ هاي كوتاه، ساده و شفاف استفاده كنيد. 15

16. برداشت اكثر مردم از شخصيت يك فرد در چهار دقيقه اول پس از معرفي شدن به او شكل مي ‌ گيرد؛ پس : o هنگام ورود چهره ‌ اي جدي اما شاد داشته باشيد. o از مصاحبه شونده براي قبول مصاحبه تشكر كنيد. o با آرامش و اعتماد به نفس وسايل مصاحبه را آماده كنيد. o و اما محل نشستن... 16

17. توافق عموم بر اين است كه بهترين جاي نشستن حدود زاويه 90 درجه با مصاحبه ‌ شونده است. همچنين از نشستن بر صندلي با ارتفاع كمتر از صندلي مصاحبه ‌ شونده خودداري كنيد زيرا شما را در موقعيت مغلوب قرار مي ‌ دهد. محل نشستن : دقيقاً روبه رو و يا در كنار مصاحبه ‌ شونده ننشينيد، چون حالت اول نشان دهنده تضاد و تقابل و حالت دوم بيش از حد خودماني است و نيز موجب مي ‌ شود تا مصاحبه شونده مدام به يادداشت ‌ هاي شما نگاه كند ! 17

18. ايجاد رابطه متقابل : - چگونگي و تعداد دفعاتي كه به مخاطب خود نگاه مي ‌ كنيد بسيار مهم است. به مخاطب نگاه كنيد ولي به او خيره نشويد، نشان دهيد كه به صحبت ‌ هاي او علاقه ‌ منديد. - سرعت صحبت كردن خود را با سرعت صحبت مخاطب تنظيم كنيد. - زمينه ‌ هاي مشتركي كه هر دو بر آن توافق داريد پيدا كنيد. - از حركات و رفتار مخاطب به ‌ گونه ‌ اي نامحسوس تقليد كنيد. ( مثل نحوه نشستن بر صندلي ) 18

19. چه زماني شروع كنيم : به ياد داشته باشيد كه اين شما هستيد كه مسئول كنترل مصاحبه هستيد. هرچند اين ‌ كار را پنهاني انجام دهيد. پس تصميم با شماست كه چه زماني مصاحبه را آغاز كنيد. - قبل از شروع مصاحبه لوازم مورد نياز را آماده كنيد و براي اين ‌ كار نياز به كسب اجازه از طرف مقابل نداريد مگر اينكه مخاطب مضطرب باشد. - پيش از شروع مصاحبه دوباره موضوع را به مصاحبه شونده يادآوري كنيد. تا مقدمه ‌ اي براي ورود به بحث باشد. - صحبت مخاطب خود را قطع نكنيد ولي در عين حال روند مصاحبه را كنترل كنيد. 19

20. ذكاوتي كه در بطن سوال پنهان است و شيوه بيان سوال، هر دو اهميت دارند. دسته ‌ بندي سوال ‌ ها : o سوال ‌ هاي باز o سوال ‌ هاي بسته o سوال ‌ هاي جهت ‌ دار 20

21. جواب طولاني دارند و مخاطب را به سر ذوق مي ‌ آورند. در صورتي كه احساس مي ‌ كنيد مخاطب ممكن است حرف ‌ هاي بيشتري براي گفتن داشته باشد اما با پرسش ‌ هاي مستقيم نمي ‌ توان او را وادار به اين كار كرد، از سوال ‌ ها بازي كه تكرار آخرين جمله مخاطب به ‌ صورت سوالي است استفاده كنيد. سوال ‌ هاي باز مي ‌ توانند شامل سوال ‌ هاي دامنه ‌ دار شوند. مثال ‌ ها و جزئيات وقايع جزء اين دسته هستند. سوال ‌ هايي كه براي رفع ابهام پرسيده مي ‌ شوند سوال باز محسوب مي ‌ شوند. 21

22. جواب ‌ هاي كوتاه دارند. و اگر زياد تكرار شوند ذوق مخاطب را كور مي ‌ كنند. اگر فرصت مصاحبه رو به اتمام است از سوال ‌ هاي بسته استفاده كنيد. 22

23. جواب ‌ هاي كوتاه دارند، و بر پاسخ مخاطب تاثير مي ‌ گذارند و او را با انديشه و جهت پنهان در سوال هم ‌ سو مي ‌ كنند. طرح پرسش ‌ هاي پيش فرض نوعي سوال جهت ‌ دار محسوب مي ‌ شوند. ( مثال : شما ليبرال هستيد؟ ) - توجه كنيد كه پيش ‌ فرض ‌ هايي كه پاسخ آن ‌ ها به گفته ‌ هاي پيشين مصاحبه شونده بازمي ‌ گردد مخاطب را سرشوق آورده و نمايان ‌ گر توجه و علاقه شما به گفته ‌ هاي اوست. - سوال ‌ هاي پيش ‌ فرض اگر به ‌ صورت غيرمستقيم پرسيده شوند بهتر است. مثال : با اجراي اين پروژه چند نفر بيكار مي ‌ شوند؟ ( غيرمستقيم ) آيا با اجراي اين پروژه كسي هم بيكار مي ‌ شود؟ ( مستقيم ) 23

24. 1. گوش كردن ( شنيدن همراه با فهميدن ) و تشويق مخاطب به صحبت كردن از طريق : نگاه كردن به او، گفتن كلماتي چون بله، همين ‌ طور است، مي ‌ فهمم، آهان و يا تكان دادن نامحسوس سر، خم كردن سر به يك طرف كه معادل عبارت صحبت خود را ادامه دهيد است و... 2. بهره ‌ گيري از سكوت : پس از اتمام صحبت مصاحبه شونده، براي چهار ثانيه سكوت خود را حفظ كنيد و سپس شروع به صحبت كنيد. 3. بيان جمله ‌ هاي نيازمند تاييد يا تكذيب از سوي مصاحبه شونده : به ‌ جاي جملات سوالي از جملات غيرسوالي استفاده كنيد ولي براي اطمينان از تاييد يا تكذيب وقايع از روش سوال باز استفاده كنيد. 4. جمع ‌ بندي گفته ‌ ها پيش از پايان مصاحبه 24

25. 25 o براي يادداشت ‌ برداري بهتر است از روش ‌ هاي تندنويسي استفاده كنيد. o صفحات مربوط به هر مصاحبه را تاريخ بزنيد. o دفتر فنري خود را در يك جهت پر كنيد، وقتي به آخر دفتر رسيديد آن را برگردانيد و در طرف سفيد برگه ‌ ها يادداشت كنيد.

26. 26 در مصاحبه ‌ ها استفاده از دستگاه ضبط صدا روشي بي ‌ نظير است به اين شرط كه مخاطب شما راضي به اين عمل شود. ضبط صوت ثبت دقيق گفته ‌ ها را ممكن مي ‌ كند و علاوه بر اين به مصاحبه ‌ گر اين امكان را مي ‌ دهد تا به گفته ‌ هاي مخاطب خود توجه بيشتري داشته باشد و تلاقي نگاه با او را حفظ كند. اما يكي از معايب استفاده از ضبط صوت، طولاني بودن زمان پياده ‌ سازي آن است كه ممكن است خسته كننده و تكراري باشد.

27. - پس از اتمام مصاحبه بايد متن مصاحبه را ويرايش نمود. - حجم يادداشت ‌ هاي افراد تازه ‌ كار به ‌ دليل كمي تجربه معمولاً زياد است. - قسمت ‌ هاي مهم و نيز بخش هاي ناخوانا را علامت بزنيد و نكات بارز مصاحبه را يادداشت كنيد. - اگر براي انتشار مصاحبه عجله نداريد از فايل صوتي مصاحبه كمك بگيريد، ولي توجه داشته باشيد كه گفتگوهاي ضبط شده را نبايد به ‌ طور كامل پياده ‌ سازي كنيد. - فراموش نكنيد كه ويرايش نقل ‌ قول ‌ ها بايد به كمترين مقدار ممكن صورت گيرد. 27

28. 28 1. برداشتن نگاه از مخاطب 2. گستاخ بودن و اثبات ذكاوت خود در اول كار 3. وسط حرف مخاطب پريدن 4. چاپ قسمتي خاص از مصاحبه كه مصاحبه شونده بر چاپ نشدن آن تأكيد كرده است. به ياد داشته باشيد كه : ستاره مصاحبه تنها شخص مصاحبه شونده است نه شما ! شكاك باشيد نه متخاصم... اگر كنترل مصاحبه را از دست بدهيد در پايان كار تنها نويسنده ‌ اي هستيد كه گفته ‌ ها بر او ديكته شده است.

29. 29